Car Lazar – srednjovekovni srpski knez i oblasni gospodar iz 14. veka sa prestonicom u Kruševcu. Podigao je Crkvu Lazaricu, a njegova zadužbina je Manastir Ravanica. Ime – Car Lazar poneo je i čuveni 12. prešadijski puk, koji je prvi krenuo u proboj Solunskog fronta.
Projekat pomaže Grad Kruševac, po Konkursu za sufinansiranje projekata radi ostvarivanja interesa u oblasti javnog interesa za 2020. godinu
Lazar Hrebeljanović u narodnoj tradiciji, poznat je kao car Lazar, mada, po tituli knez bio je srednjovekovni srpski knez, koji je posle Maričke bitke stvorio najveću i najmoćniju državu na teritoriji nekadašnjeg Srpskog carstva. Lazareva država sa prestonicom u Kruševcu, poznata u istoriografiji kao Moravska Srbija, obuhvatala je slivove reka Velike, Zapadne i Južne Morave. Podigao je Crkvu Lazaricu (jedan od simbola grada Kruševca), a njegova zadužbina je manastir Ravanica kod Ćuprije. U narodnoj epici je postao jedna od vodećih ličnosti kosovskog kulta.
Srpska pravoslavna crkva ga slavi kao svetog cara Lazara. Posle Kosovske bitke i Lazareve pogibije, njegove mošti prenesene su iz prištinske crkve Vaznesenja u Ravanicu, Lazarevu zadužbinu, 1392. godine. Manastir je od tada postao mesto hodočašća i žiža oko koje se stvara kult kneza Lazara, kosovskog mučenika, a zatim i njegovih saboraca. Više puta bila je rušena i paljena pri čemu nije stradala sama crkva, već utvrđenje i manastirske zgrade. Crkva je teško stradala 1686/7. godine, kada je pobijen i veći broj ravaničkih monaha. Crkva je posvećena Vaznesenju Gospodnjem i ograđena je čvrstim odbrambenim zidom sa sedam kula.
Ravanica je sagrađena između 1375. i 1377. godine, a freske su oslikane nekoliko godina pred Kosovsku bitku. Na ktitorskoj kompoziciji se, pored kneza Lazara nalazi i knjeginja Milica i njihovi sinovi Stefan i Vuk.
Ono što je pored ostalog, za našu istoriju, važno da se sačuva od zaborava je i naša namera da podsetimo na herojstvo čuvenog Dvanaestog pešadijskog puka „Car Lazar“ čiji je Drugi bataljon, pod komandom čuvenog potpukovnika Dragutina Gavrilovića, prvi krenuo u proboj Solunskog fronta, da bi posle mesec dana kruševački ratnici stigli u zavičaj, koji je oslobođen sredinom oktobra. O ovoj temi je za RTK portal, kao autor, pisao i profesor istorije Darko Mihajlović. Priprema knjigu – monografiju vezanu za ovaj puk, koja je u pripremi. U nastavku tekta ćemo preneti deo njegovog materijala koji je vezan za herojstvopešadijskog puka „Car Lazar“.
„Sa izgrađivanjem srpske vojske i njene formacije tokom XIX veka, nije se odmah pristupalo davanju imena jedinica. Prvi nazivi su dati 1883. godine u okviru Formacije celokupne vojske i to bataljonima, a prerastanjem bataljona u pukove postali su to nazivi pukova uz rotaciju iz 1899. godine i preimenovanje nekih jedinica u skladu sa unutrašnjim političkim prilikama, kao što su smena dinastija, promena prestolonaslednika itd. ili uspostavljanje čvršćih diplomatskih veza sa nekim državama. Pukovi prvoga poziva dobili su svoja imena 1899. godine, ali ti nazivi nisu ostali trajno. Neki pukovi su nazvani po ličnostima iz dinastije Obrenovića, koja je tada bila na vlasti (VI pešadijski puk I poziva Gospodara Jevrema, VIII Kneginje Ljubice, X Gospodara Jovana).
Jednom puku dato je ime supruge vladara, po kome je već kadrovski puk nazvan, a to je tako usklađeno jer obe ličnosti imaju veliki značaj za istoriju pukovskog okruga (XII Carice Milice). Ostali pukovi dobili su nazive prema generalima (I pešadijski puk I poziva Đenerala Velimarkovića, IV Đenerala Tihomilja Nikolića, IX Đenerala Protića, XIV Đenerala Horvatovića, XV Đenerala Lešjanina). Dalje reforme i formacijsko izgrađivanje srpske vojske učinjene su za vreme vladavine Milana Obrenovića (1868 –1889). Prema ukazu kralja Milana od 10. novembra 1876. godine Kruševac je postao središte Moravskog korpusa i kruševačke brigade.
Narodna vojska se deli na aktivnu (sačinjava je pešadija I klase sa prinadležnim ostalim rodovima oružja i strukama) i rezervu (rezervu obrazuju II i III klasa). Ukazom kralja Milana od 14. decembra 1876. godine za komandanta korpusa postavljen je Milojko Lešjanin.
Tokom 1877. godine Moravski korpus je podeljen na dve divizije: Ibarsku (koju su sačinjavale čačanska i kruševačka brigada) i Moravsku (jagodinska, ćuprijska i aleksinačka brigada). Komandant kruševačke brigade bio je major Ljubomir Ostojić. Popunjavanjem jedinica i prerastanje iz mirnodopske u ratnu organizaciju srpska vojska trebalo je da ima 5 divizija, 15 pukova, 60 pešadijskih i 5 gardijskih bataljona.
Kruševački pukovski okrug prema Formaciji celokupne vojske bio je Treći i spadao je u Moravsku divizijsku oblast. Njegova središta bataljonskih srezova su bila: Kruševac, Vitkovo, Kraljevo i Jošanička Banja. S obzirom na to da je, kao što je napred navedeno, svaki pukovski okrug imao jedan bataljon stalnog kadra, Kruševački bataljon stalnog kadra se nazivao III bataljon stalnog kadra, od 31. januara 1889. godine do 15. juna 1889. godine (isti vremenski period važi i za naziv pukovski okrug). Tada je posebnim ukazom kralja Aleksandra Obrenovića nazvan III bataljon „Cara Lazara“ i III aktivni pešadijski puk je nazvan „III aktivni pešadijski puk Cara Lazara“. Dakle, u naziv puka stavljeno je ime koje je ostavilo najdublji trag u istoriji grada Kruševca, kao središta pukovskog okruga, koje je nezaobilazno u celokupnoj srpskoj istoriji. Mirnodopski sastav srpske vojske izjednačen je sa ratnim 1896. i 1897. godine. To je značilo da se pešadijski bataljoni stalnog kadra odvoje od svojih pukova i obrazuju pukove pod istim nazivom. Ukazom kralja Aleksandra, od 15. marta 1897. godine III bataljon „Cara Lazara“ postao je III pešadijski puk „Cara Lazara“.
… Prema naređenju komandanta Šumadijske divizije, a potom i komandanta XII pešadijskog puka potpukovnik Dragutin Gavrilović je sa komandantom jurišne čete kapetanom II klase Trajom Paunovićem izabrao deo rovova na položaju „Kravica“ za prepad jurišnih vodova. Najpre je izvršeno izviđanje, zatim uznemirvanje neprijatelja direktno na paniranu tačku, a onda levo i desno, više noći sa pauzama, da bi na kraju prepad bio izvršen sa dva jurišna voda.
Herojstvo 12. pešadijskog puka „Car Lazar“ čiji je Drugi bataljon, pod komandom čuvenog potpukovnika Dragutina Gavrilovića, prvi krenuo u proboj Solunskog fronta, posle mesec dana kruševački ratnici stigli u zavičaj, koji je oslobođen sredinom oktobra.
… Septembra 1918. njegova jedinica je vodila borbu na Zapadnom Veterniku i odigrala ključnu ulogu u proboju Solunskog fronta. Na predlog komandanta Šumadijske divizije, komandant II armije, vojvoda Stepa Stepanović je za hrabrost, lično izlaganje, inicijativu, podizanje morala i energije pohvalio Gavrilovića 6. januara 1919. godine, a u naredbi je stajalo da se ona pročita celoj armiji. Posle prvog svetskog rata postavljen je na dužnost u Kruševcu najpre kao komandant 1. bataljona 47. pešadijskog puka, a onda, pošto je unapređen u čin pešadijskog pukovnika, postavljen je na mesto komandanta 47. pešadijskog puka. Pukovnik Gavrilović – osnivač obnovljene Streljačke družine „Obilić“ u Kruševcu i njen dugogodišnji predsednik, od Streljačkog saveza Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca dobio je 26. maja 1930. godine Diplomu „za velike streljačke zasluge“. Kada je stigla vest da je pukovnik Dragutin Gavrilović ukazom kralja Aleksandra Karađorđevića, premešten na novu dužnost u Ministarstvo vojske i mornarice.
Opština je 7. maja 1930. godine izabrala Gavrilovića za počasnog građanina Kruševca. Bila je to nagrada za njegovo viteško držanje i rad na humanom i nacionalnom polju. Na svečanom banketu, priređenom u subotu 17. maja u hotelu Pariz, predsednik opštine Đorđe Drenovac uručio je Gavriloviću diplomu počasnog građanina Kruševca. Na kući u kojoj je stanovao u Kruševcu u sadašnjoj ulici Majke Jugovića broj 24. postavljena je spomen-ploča sa natpisom: „U Kući na ovom mestu živeo je od 1920–1930. godine pukovnik Dragutin Gavrilović 1882–1945. heroj odbane Beograda – 1915. ratni komandant 2. bataljona XII pešadijskog puka „Car Lazar“ na Solunskom frontu i komandant 47. pešadijskog puka u Kruševcu. Proglašen za prvog počasnog građanina Kruševca 1930. godine.“ (profesor istorije, Darko Mihajlović)
Naziv jedne kruševačke ulice, u blizini Trga Kostrurnica, nosi ime 12. pešadijski puk.
O herojstvu 12. pešadijskog puka „Car Lazar“, kroz dokumentarni film, kao reditelj bavio se i dugogodišnji snimatelj RTK Goran Erčević. „Nebeski puk“ naziv je njegovog dokumentarno – igranog filma. Tokom 54 minuta prikazan je stradalni put 12. tog pešadijskog puka „Car Lazar“ od njegovog osnivanja 1889. i učešća u srpsko- turskom, Balkanskom i Prvom svetskom ratu. Prema rečima reditelja, ovim filmom se saopoštava istina. „Nije prokupački Gvozdeni puk izvršio proboj Solunskog fronta, kako se tvrdi, već je to učinio pešadijski puk „Knez Lazar,“ jer postoje slike i dokumentacija boraca koji su jurišali na Solunski front“ – navodi Goran Erčević. „Ovo je vraćanje duga precima koji su započeli proboj Solunskog fronta i učestvovali u oslobađanju Kruševca“ istakao je ovom prilokom Erčević. Pomenuti film je 2015. godine premijerno prikazan u Kruševačkom pozorištu.
Na kraju ovog teksta ćemo spomenuti da ime srednjovekovnog srpskog vladara, osnivača Grada Kruševca – Cara Lazara sa ponosom u Kruševcu nosi i Kasarna u Balkanskoj ulici, a jedna od dužih i prometnijih saobraćajnica u užem centru grada, je ulica Cara Lazara.
