Reč je o višeslojnom nalazištu na kome su zaštitna arheološka istraživanja sprovedena u periodu od 1994 do 1996. godine u organizaciji Narodnog muzeja Kruševac. Praistorijskom periodu pripadaju naseobinski iz mlađeg neolita i gvozdenog doba, dok istorijski period karakterišu materijalni ostaci rimske putne stanice iz III-IV veka i srednjovekovnog groblja.
Tradicionalna manifestacija „Horizonti Konopljare” okupila je i ove godine više hiljada ljudi iz kruševačkog kraja na drugi dan Svete Trojice u Čitluku. Opštenarodno veselje, koje organizuje Savet Mesne zajednice ovog sela, već 21. godinu zaredom, okupilo je i poznata imena narodne muzike, pa je tako bilo i ovoga puta.
Sam naziv manifestacije odnosi se na arheološko nalazište koje se nalazi na lokalitetu zvanom Konopljara u Čitluku, čije su iskopine pronađene, pa se smatra da su prvi stanovnici Čitluka živeli na tom lokalitetu nekada davno, u vreme Neolita – pre 6.000 godina i označava kontinuitet postojanja ljudskog naselja na ovom potezu.
Reč je o višeslojnom nalazištu na kome su zaštitna arheološka istraživanja sprovedena u periodu od 1994 do 1996. godine u organizaciji Narodnog muzeja Kruševac. Praistorijskom periodu pripadaju naseobinski iz mlađeg neolita i gvozdenog doba, dok istorijski period karakterišu materijalni ostaci rimske putne stanice iz III-IV veka i srednjovekovnog groblja. Tokom novembra meseca 2020. godine započeta su nova zaštitna istraživanja lokaliteta na trasi budućeg autoputa Pojate-Preljina u organizaciji Arheološkog instituta i u saradnji sa Narodnim muzejem iz Kruševca.
U svom radu o “Primerima kasnoantičkih nalaza i nalazišta na području centralne Srbije 3. i 4. veka”, Dušan Rašković podseća kako su, što se tiče kruševačkog muzeja, materijalni ostaci sa većine antičkih lokaliteta, tek površinski nalazi, otkupljeni, ili često poklonjeni, Narodnom muzeju Kruševac, od strane nalazača, ili pak prikupljeni tokom prospekcije terena, kao i da su “tek su arheološka iskopavanja lokaliteta „Konopljara“ u selu Čitluk, kod Kruševca iznela na svetlo dana jasne arheološki dokumentovane ostatke antičkih naselja u dolini Zapadne Morave”.
On dalje navodi kako je tokom arheoloških iskopavanja lokaliteta “Konopljara” pronađeno višeslojno nalazište sa kontinuitetom od duboke praistorije, od neolitskog perioda, do u srednji vek. “Pretpostavljamo da je kod „Konopljare“ bio i rečni prelaz preko Zapadne Morave, koji je vodio prema komunikacijama u Šumadiji. Geografski smeštaj nalazišta „Konopljara“ je ivica aluvijalne terase, na obali Zapadne Morave, koja se upravo od Čitluka, u pravcu Kruševca, polukružno odvaja od toka reke i kod sela Makrešane opet izlazi na samu obalu Zapadne Morave. Tako se po ivici terase na lokaltet „Konopljara“ u Čitluku, logično naslanja i lokalitet „Lazarev grad“ u samom Kruševcu, odakle potiče nekoliko nalaza kasnoantičkog porekla. Najzanimljiviji je nalaz bronzane figurine „Rimljanina“. Reč je o radu zavidne kvalitete, izrađene livenjem u bronzi, a koja je datovana u IV vek.“
Višeslojni arheološki lokalitet Konopljara nalazi se na zaravnjenom platou na desnoj obali Zapadne Morave. To mesto predstavlja viši deo moravske terase na kojoj su, zaštićena od plavljenja, bila formirana naselja, kao i nekropole u bližoj ili daljoj prošlosti. Nalazište, otkriveno 1984. godine na početku terenskog arheološkog istraživanja trase nove magistrale oko Kruševca, i danas prati slična „nesrećna“ sudbina, pa se opet našlo na putu važnih saobraćajnica.
Od početka marta prošle godine vrše se zaštitna arheološka iskopavanja na lokalitetu Konopljara u Čitluku kod Kruševca, na trasi budućeg auto-puta Pojate–Preljina. Lokalitet je istraživan sredinom devedesetih godina prošlog veka, kada je prosecan magistralni put. Usledili su radovi na ispitivanju južne periferije nalazišta, a istraživanja su poverena Arheološkom institutu iz Beograda na čelu sa dr Ivanom Bugarski, uz blisku saradnju sa specijalistima iz te ustanove i stručnjacima iz Narodnog muzeja u Kruševcu.
– Glavna geografska odlika naselja je da je podignuto na početku jedne više terase Zapadne Morave, na bezbednoj koti od plavljenja i upravo na tom prostoru danas nailazimo na obradivo zemljište kruševačkog naselja Čitluk. Naši rezultati su u dobroj meri usaglašeni sa onima koje su imale kolege devedesetih: „hvata“ se horizont rane neolitske starčevačke kulture koji nije snažnije zastupljen u ovom delu lokaliteta, iznad toga je dominantan kulturni sloj sa prelaza bronzanog u gvozdeno doba, sa mnogo otpadnih ukopanih jama, staništa, vatrišta… – ispričao je arheolog Ivan Bugarski, rukovodilac zaštitnih istraživanja.
Tim su iskopavanjima potvrđena ranija saznanja o formiranju kulturnih slojeva. Na tom mestu živelo se još u ranom neolitu, u vreme starčevačke kulture, a potom na prelazu iz bronzanog u gvozdeno doba, oko 1000. godine p. n. e. Sledeće naseljavanje bilo je u vreme rimske vlasti, tokom III i IV veka, kada je tu formirano seosko naselje, da bi se u 12. i 13. veku na tom prostoru razvilo srednjovekovno selo sa grobljem.
Dok su ostaci starčevačkog prisustva dosta skromni, mlađa praistorijska faza predstavlja dominantan horizont. Istraženo je mnoštvo manjih staništa, otpadnih jama, kao i dve peći od pečene zemlje – jedna za pripremanje hrane i druga keramičarska. Upravo ovih dana se istražuje i jedna kuća, što predstavlja redak arheološki nalaz iz perioda na prelazu iz bronzanog u gvozdeno doba na našem prostoru.
Prikupljeno je mnogo nalaza materijalne kulture, pre svega fragmenata keramičkih posuda koji imaju prepoznatljive ukrase kultura Gava i Kalakača, a nađena je i jedna odlično sačuvana masivna bronzana igla, osobena pre svega za oblast Panonije.
Kad je reč o tragovima iz antičkog perioda, delimično je istražena jedna kuća skromnog inventara, uz nekoliko jama koje nisu naročito bogate arheološkim nalazima. Na tom delu lokaliteta najslabije su sačuvani ostaci srednjovekovnog života – konstatovana su samo dva dosta oštećena staništa. Osim arheoloških analiza, pristupiće se i ispitivanju sadržina nekoliko keramičkih posuda iz različitih perioda, što će svakako obogatiti naša znanja o seoskim naseljima – i praistorijskim i onim znatno slabije poznatim iz epoha kasne antike i srednjeg veka.
Zanimljivo je napomenuti da je prilikom arheoloških iskopavanja krajem prošlog veka na tom prostoru istražena i srednjovekovna nekropola, na površini od oko 700 kvadrata, kada je otkriveno 126 grobova. Svi pokojnici su, sa neznatnim odstupanjima, sahranjeni u smeru zapad–istok, bez jasnih grobnih obeležja, poneki sa nakitom, oružjem ili novcem. Tada je otkriven i jedan dvojni grob u kome su sahranjeni zajedno majka i dete, kao i jedan grob u kome je sahranjena glava odrasle osobe.
I pored toga što će na mestu najvećeg dela lokaliteta ostati ogromna rupa, zahvaljujući savremenim tehničkim mogućnostima, moći će da se rekonstruiše izvorni oblik tog dela moravske terase na kojoj su, zaštićena od plavljenja, bila formirana naselja, a koji se donedavno koristio kao obradivo zemljište iza poslednjih čitlučkih okućnica.
