Na ulazu u selo Stragare, s desne strane puta od Velike Drenove otkriveno je neolitsko naslje Šljivik. Naselje je smešteno na blagoj uzvišici ograničenoj sa istoka prvim kućama sela, sa juga plodnim poljima, a sa ostalih strana – velikim meandrom Riljačke reke.
Piše: Milica Miladinović, arheolog, kustos
Narodni muzej Kruševac
Prve nalaze sa lokaliteta otkrio je učitelj Radić iz Velike Drenove, nakon čega je usledilo rekognosciranje terena od strane arheologa kruševačkog muzeja Emilije Tomić. Prva arheološka istraživanja je obavio Narodni muzej Kruševc, pod rukovodstvom pomenutog stručnjaka, tokom 1972. i 1973. godine, u ukupnoj površini od 102 kvadratna metra.
Naredna arheološka istraživanja započeta 1986. godine, organizovao je Centar za arheološka istraživanja Filozofskog fakulteta u Beogradu, pod rukovodstvom Svetozara Stankovića i trajala su tokom naredne dve godine. Ovom prilikom zahvaćena je površina od 164 kvadratna metra (slika 1).
Već prvi nalazi su nagovestili da je reč o izuzetno zanimljivom naselju iz raznih faza neolita. Skoro u svim ispitanim prostorima mogu da se uoče četiri osnovna kulturna i hronološka sloja. Stratigrafska slika, sasvim jasno govori o višeslojnom nalazištu iz neolitskog perioda. Prvi kulturni sloj – idući odozgo nadole – pripada fazi Vinča-Tordoš II, drugi fazi Vinča- Tordoš I, treći – i najzanimljiviji – pripada starijoj fazi Vinče-Tordoš I i zadnji, finalnim fazama Starčevačke kulturne grupe. Debljina kulturnog sloja iznosi oko 1,70 m u jamama.
Pokretni arheološki materijal sastoji se od različitih posuda, antropomorfnih i zoomorfnih figurina, prosopomorfnih poklopaca, žrtvenika (Slika 2), amuleta, minijaturnog posuđa (Slika 3 i 4), kremenih i keramičkih tegova (Slika 5 i 6) i velikog broja životinjskih kostiju. Na osnovu velikog broja otkrivenih kamenih i keramičkih tegova za mrežu, može da se zaključi da je ribolov bio značajna privredna grana žitelja neolitskog naselja. Veliki broj ostataka divljih životinja potvrđuje i značaj lova. Najveći broj kostiju potiču od jelena, divlje svinje i medveda. Na osnovu tih nalaza može da se približno rekonstruiše izgled ovog kraja u neolitu. Specifičnost ovog lokaliteta se ogleda u keramici, u njenom ukrašavanju, koje nema na samom eponimnom lokalitetu Vinči.
U sve tri faze, odnosno kulturna sloja, pojavljuje se jedan tip zdele, koji se može reći da je karakterističan za ovaj lokalitet. U pitanju je loptasta zdela cilindričnog vrata. Bojenje je izvedeno u tri zone: obod i gornji deo konusa bojeni su crnom, rame oker, a donji konus i dno intenzivno crvenom bojom.
Otkriven je i veliki broj antropomorfnih figurina. Najstariji oblici su sa trougaonim licem, izuzetno precizne izrade, sa uglasto urezanim očima, naglašenom steatopigijom i ženskim atributima (slika 7).
Drugu grupu tih figurina čine primerci sa brižljivo izrađenim anatomskim detaljima. Karakteristika tih figurina je u skoro razdvojenim nogama i naznačenim stopalima i kolenima, a takođe i polnim odlikama. Mahom su tamnih boja i relativno grube fakture, ali površina je uvek doterana i, sudeći po sačuvanim ostacima, verovatno uvek prekrivena crvenom i belom posnom bojom.
Treću grupu sačinjavaju minijaturne stubaste terakote. Glave su im često prekrivene nekom vrstom kape, nos je apliciran, dok su oči ili u obliku horizontalnih zareza ili u obliku nalepljenih, utisnutih kuglica. Ta grupa umnogome podseća na „figure za igranje na tabli“. Osim navedenih oblika, postoje i primerci jedinstvenih oblika. Jedna od takvih je i stubasta terakota, koja se na dole sužava, sa stilizovanom kosom, plastičnim nosem i urezanim lučnim očima. Predimenzionirani glutei su nesrazmerno visoko postavljeni, a polna pripadnost označena velikim kružnim udubljenjem.
Tokom arheoloških istraživanja nije otkrivena niti u potpunosti istražena ni jedna kuća. Razlog je u tome što je velika površina istraživana sondama malih dimenzija, s jedne strane, i što je postavljanje sondi ograničeno privatnim posedom, s druge strane. Ipak u istraženim sondama otkriveni su ostaci tri kuće. Dve pripadaju prvom, dok se jedna nalazi između drugog i trećeg horizonta. Ne može se bilo šta pouzdano reći o njima usled relativno malog istraženog dela i zbog velikih oštećenja.
Osim kuća otkriveno je i nekoliko jama različitih oblika, veličina i dubina. Jame su ispunjene mnogim ulomcima grnčarije, lomljenim kamenom, životinjskim kostima, garom i pepelom.
Arheološko nalazište Šljivik u selu Stragari predstavlja jedno od zanimljivijih neolitskih naselja u ovom delu Pomoravlja. Svojim višeslojnim karakterom, i bogatstvom pokretnog materijala koji pripada Vinčanskoj kulturi, umnogome upotpunjuje opštu sliku razdoblja koje je predstavljalo jednu od najvećih prekretnica u ljudskom društvu.
