Milica Hrebeljanović , rođena Nemanjić, živela je u periodu od 1335. godine do novembra 1945. godine, a u manastiru Ljubostinja se u sarkofagu čuvaju njene mošti. Bila je vladarka Srbije, supruga srpskog kneza Lazara, prva žena diplomata Srbije i srednjovekovna spisateljica koja je kanonizovana u pravoslavnu svetiteljku.
Ovaj projekat je sufinansiran iz Budžeta Grada Kruševca. Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.
„Dostojna slave i veoma mudra mati (kneginja Milica),
koja je prevazilazila mnoge izabrane matere,
ostavši, kao što kaže Solomon, hrabra (mužastvena) žena
imala je sve vrline, kao što znaju svi oko nje…”
Konstantin Filozof, Žitije despota Stefana Lazarevića
Na Trgu despota Stefana, koji vodi od Gradske kuće ka Kruševačkom gradu, na Vidovdan 2018. svečano je otkriven spomenik kneginji Milici, koja je upravo iz Kruševca upravljala zemljom nakon muževljeve pogibije na Kosovu. Spomenik u bronzi delo je akademskog vajara Zorana Ivanovića, autora više javnih spomenika u Srbiji. I dokaz je poštovanja i ljubavi Kruševljana prema kneginji koja je sačuvala jedno od bitnih mesta usrpskoj istoriji, ne samo srednjovekovnoj.
Kneginja Milica Hrebeljanović, iz roda Nemanjića (rođena oko 1335 – 11.novembar 1405), žena srpskog kneza Lazara, vladarka Srbije, majka sedmoro dece, koja posle pogibije supruga, kneza Lazara u Kosovskoj bici, uspela je da sačuva Moravsku Srbiju i prokrči put za preuzimanje vlasti svome sinu despotu Stefanu Lazareviću. U manastiru Ljubostinji provela je svoje poslednje dane, gde je i sahranjena. Srska pravoslavna crkva je proslavlja kao svetiteljku, na isti dan sa sinom despotom Stefanom Lazarevićem, 1. avgusta, po novom kalendaru.
Opisujući kneginju Milicu, Konstantin Filozof je zapisao da je svojom mudrošću prevazilazila mnoge druge žene, ostala je po rečima Solomona mužastvena, odnosno hrabra žena. Utvrđeno je da je ova jezička konstrukcija bila plod srednjovekovnih shvatanja i da u Svetom pismu u Pričama Solomonovim ne postoji upotrebljena sintagma mužastvena žena.
„Istorijsku zaostavštinu kneginje Milice ne čine samo materijalni ostaci poput zadužbine, manastira Ljubostinje, verižica i polijeleja u Dečanima, vladarskih povelja u kojima je iskazala svoj književni dar, već i oni, na prvi pogled nevidljivi, utkani u istorijske događaje i tokove. Očuvanje života njenih i Lazarevih sinova i opstanak Moravske Srbije, čime se produžila srska srednjovekovna državnost za narednih sedam decenija, svakako se izdvajaju kao istorijski najbitniji. Istovremeno, Milica je i paradigma istorijskog uticaja i ostvarenosti žene visokog roda, vladarke, u preovlađujućem, muškom svetu srednjeg veka. Njena slojevita ličnost, bogato životno i vladarsko iskustvo predstavljaju važan istraživački resurs za sagledavanje okolnosti, položaja i ograničenih mogućnosti sa kojima su se suočavale vladarke-udovice. Tokom prelomnih perioda srpske i balkanske istorije, predanje i legende su kneginju Milicu i njeno istorijsko nasleđe preinačili u vanvremensku svetiteljsku uzvišenost Prepodobne Jevgenije, Svete carice Milice“ – zapisao je Marko Šuica u svojoj knjizi „Milica – kneginja nemirnog doba“.
Poreklom je iz vladarske porodice Nemanjića, otac joj je bio knez Vratko, u narodnoj tradiciji poznatiji kao Jug Bogdan (praunuk slavnog Stefana Nemanje).
U “Žitiju kneza Lazara” iz 1392. godine, za kneginju Milicu se kaže: “Beše roda svetla i slavna i, naročito, od carskog nekog korena, plemena svetog Simeuna Nemanje, prvog gospodina Srbima”.
Od roditelja je dobila osnovne hrišćanske pouke koje će tokom celog života ispunjavati, a pismenosti se naučila na dvoru svojih roditelja. Bila je, kako ističe njen biograf, “svakim vrlinama ukrašena, milostiva, štedra, tiha i svakom dobrom naravi ispunjena”.
Kao rođaka cara Dušana, često je boravila na njegovom dvoru, gde su je car Dušan i carica Jelena bliže upoznali, zavoleli i uz saglasnost njenih roditelja, nepoznate godine, doveli je na carski dvor. Tu se upoznala i zavolela sa knezom Lazarom Hrebeljanovićem, tada na službi u carskom dvoru, za koga se i udala, 1353. godine, uz blagoslov cara Dušana i carice Jelene.
Svojom vladavinom, potezima, naročito diplomatijom posle Kosovske bitke Milica je tragičnu pogibiju kneza Lazara vinula u nebesa i obezbedila im besmrtnost. Lazar je, inače, prva svetovna ličnost izvan vladarskog roda Nemanjića koja je proglašena za sveca.
Milica je vladala kao namesnica kneževine Srbije od 1389. sve do punoletstva svog sina Stefana 1393. godine. Pored lične tragedije, bila je odgovorna za srpski narod, dalju sudbinu Srbije i svoju decu, koja su bila maloletna. Stefan je imao oko 13 godina, Vuk je bio još mlađi, a Olivera je imala oko 14 godina. Suočena sa propašću države, pored majčinstva, posvetila se državničkim poslovima, u kojima je pokazala da je mudar strateg i diplomata.
Cena kojom je srpska kneginja plaćala saveze zarad mira bila je prevelika. Pored vazalnog odnosa Srbije u odnosu na Tursku, značila je i njenu veliku ličnu žrtvu. Svoju najmlađu ćerku, Oliveru, udala je za turskog sultana Bajazita 1390. godine.
Prema jednoj legendi: „Na Bagdali su predstavnici turskog dvora razapeli svoje šatore, čekajući da kneginja Milica odluči da li će poslati svoju najmlađu kćer Oliveru u Carigrad, jer je sultan Bajazit želeo njome da se oženi. U dilemi između dostojanstva svoje porodice i sudbine zemlje odlučuje se da narod bar za izvesno vreme poštedi novih opasnosti od Turaka i teška srca pristaje da se Olivera uda za sultana Bajazita, najstarijeg sina sultana Murata, koga je Miloš Obilić ubio na Kosovu“ Narodno predanje kaže da je posle Kosova to bio najtragičniji dan u Srbiji, jer je čitav narod suzama ispratio izvanredno lepu Oliveru na put u Carigrad.
Prvi diplomatski uspeh kneginje Milice ostvaren je u proleće 1391. godine, nekoliko meseci nakon što je ćerka Olivera predata u sultanov harem u Edirnu, o čemu precizno piše “Dipos”:
„Stefanovi opisi ljubaznog prijema koji je dobio na sultanovom dvoru, dovodeći svoju sestru, su obodrili kneginju Milicu da se sledećeg proleća i sama uputi na daleki put.
Naime, Milica nije mogla da svom suprugu upriliči dostojnu sahranu jer je neprestano tragala za njegovim telom. Saznavši da se ono balzamovano nalazi u Crkvi Vaznesenja u Prištini, (iako nije poznato ko ga je i kako sa bojnog polja izneo i predao monasima na čuvanje) Milica je od Bajazita izmolila dva obećanja: da Turci neće proganjati Srpsku pravoslavnu crkvu i da joj dopusti da uz pomoć crkvenih vlasti, pripremi prenos moštiju svog muža iz Prištine u kriptu njegove zadužbine manastira Ravanice. Zahvaljujući Bajazitovoj saglasnosti, Milica je uspela da sa crkvom i velmožama organizuje svečani prenos moštiju, što je bio važan državni korak, jer je ustoličenje svetiteljskog kulta kneza Lazara značilo i učvršćenje položaja njihovog sina Stefana.
Knez Lazar, Kneginja Milica, Milica Hrebeljanović, Srbija, žene diplomate, prva žena diplomata, Dipos, diplomatija, ambasade, nekretnine, izdavanje nekretninaKnez Lazar i kneginja Milica, Freska, manastir Ljubostinja
Kneginja Milica je Stefanu zvanično predala vlast, uz saglasnost crkve i plemstva, na državnom saboru početkom 1394. godine. Znajući da će mu bar još neko vreme njeno iskustvo i saveti biti potrebni, ona je, i pored toga što se već zamonašila u manastiru Županjevcu pod imenom Jevgenija, nastavila da mu pomaže u vođenju zemlje, ostajući nezamenljiv savetnik mladog despota. Do smrti je stajala uz njega, i pronalazila izlaze i iz najtežih prilika.
Mladi Stefan vladao je u vreme kada je porodica Lazarević imala poseban položaj na Bajazitovom dvoru, što istoričari pripisuju Oliverinom uticaju. Ali Stefanova želja da se oslobodi vazalstva i stupi u kontakt s Ugarima, razbesnelo je Bajazita pa su despotova bezbednost i sigurnost države bili žestoko poljuljani.
Bajazit I, Kneginja Milica, Milica Hrebeljanović, Srbija, žene diplomate, prva žena diplomata, Dipos, diplomatija, ambasade, nekretnine, izdavanje nekretninaBajazit I.
Ostalo je zabeleženo da se tada već zamonašena kneginja sa monahinjom Jefimojom zaputila u posetu gnevnom Bajazitu, što je bila prva srpska diplomatska misija koju su vodile žene. Pod izgovorom da žele saglasnost sultana za prenos moštiju Svete Petke iz Trnova u Srbiju, monahinje su zapravo spasavale budućnost Srbije. Istoričari navode da su, uprkos svemu, srdačno primljene zahvaljujući upravo princezi Oliveri.
Rezultat posete bio je da su mošti svetiteljke prenete ali i da je dogovoren susret Stefana i Bajazita koji je i usledio ubrzo nakon posete monahinja nakon čega je Stefan povratio Bajazitovu naklonost.
Druga poseta monahinje Evgenije Sultanu odigrala se 1402. godine kada ga je molila da sina Vuka pomiri sa bratom. Dok je bila živa, kneginja Milica je uspevala i da smiruje strasti između zaraćene braće Vuka i Stefana koji su se sukobili oko zemlje Brankovića na Kosovu. Nakon što je Stefan kritikovao brata zbog lošeg predvođenja srpske vojske u boju, Vuk se priključio Bajazitovom sinu Sulejmanu, jednom od pretendenata na turski presto, što je izazvao njihov sukob i teško pogodilo knjeginju. Iz tog razloga ona je otišla kod Sulejmana da posreduje u njihovom pomirenju i braćanju Vuka u Srbiju. Međutim, mir je trajao dok je ona bila živa, a čim je preminula, Vuk se osilio, napustio dvor i otišao kod Sulejmana”, piše „Dipos“.
Milica je primila na sebe vazalne obaveze i priznala vrhovnu vlast Turske. Uz to je obećala plaćanje danka, davanje pomoćne vojske u slučaju potrebe, dozvolila je i da u Golubac i druge pogranične gradove uđe turska vojska koja je zauzvrat pomogla Srbiji u proterivanju Mađara. Oprezno i mudro upravljala je Srbijom, sve do punoletstva sina, despota Stefana Lazarevića 1393. godine. Srbija je išla napred. Pošto je Stefan pruzeo vlast, Milica se povukla i monaškom odorom zamenila dvorske haljine. Uzela je ime Efrosinija, odnosno Evgenija, po nekim izvorima i Jevgenija. Bez obzira na to i dalje se osećala njena umešanost u državničkim poslovima.
Uspevala i da smiruje strasti između zaraćene braće Vuka i Stefana koji su se sukobili oko zemlje Brankovića na Kosovu. Međutim, mir je trajao dok je ona bila živa, odmah nakon njene smrti Vuk se osilio, napustio dvor i otišao kod Sulejmana.
Njeno ime vezuje se i za dobročinstva brojnim manastirima i crkvama. Kruna njenog zadužbinarstva svakako je manastir Ljubostinja kod Trstenika, gde se 1393. godine zamonašila i provela poslednje godine svog života. Tragajući za telom supruga, kneginja Milica 1391. godine saznaje da se njegovi ostaci nalaze balsamovani u prestonici Vuka Brankovića, (mada nije poznato ko ga je i kako sa bojnog polja izneo i predao kaluđerima na čuvanje). Uspeva da prenese mošti iz Crkve Svetog Vaznesenja u Prištini u kneževu zadužbinu, Manastir Ravanicu.
U Trxsteniku je pre deset godina održana naučni skup „Kneginja Milica – monahinja Jevgenija i njeno doba“, na kome je dr Dejan Ječmenica izložio rad nastao kao rezultat istraživawa na projektu Ministarstva prosvete, nauke u tehnološkog razvoja Srebije, završen izdajawem i sistematizovawem moći i uticaja kneginje Milice:
„Kneginjino poreklo, srodstvo sa svetrodnom dinastijom, koja je oduvek posedovala harizmatsku vlast, bilo je važan izvor moći i uticaja, a isto tako snažan činilac legitimiteta vlasti, što se na poseban način izražavalo naročito u periodu kada je centralna grana dinastije usahla.
Lična harizma kneginje, potom monahinje, udružena sa njenim poreklom, izdvajala ju je od ostalih političkih činilaca njenog vremena.
Transfer moći, a sa njom i uticaja od supružnika ka supružnici, u određenoj meri ispoljavan i pre 1389. godine, a naročito od trenutka pogibije kneza Lazara, jedan je od temelja na kome je ona gradila svoj polo-
žaj u državi.
Poseban položaj udove u društvu, a naročito imajući u vidu način na koji je dospela u njega, kao supruga kneza-mučenika, izdvajao ju je od svih žena njenog vremena.
Kult Svetog kneza, predano građen zajedno sa crkvom, nakon Kosovskog boja, doneo je udovi i čitavoj porodici jedan novi oreol harizme, koja se nije tako lako mogla steći, i njene nosioce je na poseban način
isticala.
Savladarski položaj koji kneginja gradi nakon pogibije svog supruga, davao joj je i formalne okvire za ispoljavanje moći i uticaja.
Lični ugled kao posledica uspešnog vođenja državnih poslova, jačao je i dodatno naglašavao položaj monahinje Jevgenije, i to ne samo u srpskoj dražavi Lazarevića.
Zajedno udruženi u jednoj ličnosti, svi ovi činioci, doveli su do toga da je krajem HIV i početkom HV veka kneginja Milica, odnosno monahinja Jevgenija bila ne samo nezaobilazni, već i u mnogim slučajevima
presudni činilac u srpskim zemljama. Snažno obeleživši to vreme, koje se s pravom može označiti kao doba monahinje Jevgenije“.
Miličino ime vezuje se za izuzetnu mudrost, posvećenost državničkim poslovima, zadužbinarstvi i dobročinstva brojnim manastirima i crkvama. Kneginja Milica umrla je 1405.godine, u manastiru Ljubostinja, gde se u sarkofagu čuvaju njene mošti.
„Pokušaćemo da vratimo u zemlju zaručni prsten kneginje Milice iz 14. veka“
Predsednik Srbije Aleksandar Vučić izjavio je danas da će država nastaviti da otkupljuje predmete i umetnička dela koja su važna za srpsku istoriju, a koja se trenutno nalaze negde u inostranstvu.
„Postoji mogućnost da smo pronašli zaručni prsten kneginje Milice, i pokušaćemo da ga kupimo narednih dana i da ga vratimo u zemlju“, rekao je Vučić.
