Tokom Narodnooslobodilačke borbe naroda Jugoslavije od jula 1941. do maja 1945. godine u redovima Narodnooslobodilačke vojske i partizanskih odereda Jugoslavije borilo se preko 100.000 žena, od kojih je oko 25.000 poginulo. Pored njih, veliki broj žena učestvovao je u radu u pozadini, a posebno masovno učešće žena zabeleženo je u ustanički krajevima. Pod rukovodstvom Komunističke partije Jugoslavije tokom Narodnooslobodilačke borbe osnivane su organizacije žena koje su bile različite jer su uslovi bili drugačiji u pojedinim krajevima Jugoslavije, ali su ciljevi svima bili isti – oslobođenje žena od okupatora, ali i od njene zavisnosti i neravnopravnog položaja u društvu.
Ovaj projekat je sufinansiran iz Budžeta Grada Kruševca. Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva.
Žene su se masovno uključivale u Narodnooslobodilački pokret – kao delegati, politički komesari, komandiri i komandanti, referenti saniteta, bolničarke, borci, puškomitraljesci, bombaši, partijski i skojevski rukovodioci i odbornici Narodnooslobodilačkih odbora. KPJ je i u predratnom periodu nastojala da žene uključi u revolucionarni pokret, ali posebnih ženskih organizacija nije bilo. U početku rata osnivani su mesni, opštinski i gradski odbori žena, a posle velikih uspega postignutih u borbi tokom 1941. i 1942. godine, došlo je do stvaranja posebne ženske organizacije – Antifašističkog fronta žena Jugoslavije osnovanog 6. decembra 1942. godine u Bosanskom Petrovcu.
Nedaleko od Kruševca, u šumi iznad Dedine, osnovan je Rasinski partizanski odred, kome su se, pored mladića, priključile i Kruševljanke. O velikom broju prijava govori i pismo OK KPJ Kruševac upućenom PK KPJ za Srbiju iz 1943. godine, u kom stoji: “Žene nam naprotiv dosadiše da dođu u odred. Ovo je jedno čudo u Rasini. Na jednog muškarca došlo bi najmanje deset”.
A one su učestvovale su i pomagale na različite načine. Skrivale su ilegalne partijske radnike i borce, a svoje stanove i kuće pretvarale su u mesta za održavanje sastanaka. Obaveštavale su o kretanju okupatora i širile propagandni materijal.
Nata Veljković je je rođena 1912. godine u selu Koraćici pod Kosmajem. Bila je krojačka radnica, da bi se pod uticajem muža priključila se Naprednom radničkom pokretu. U KPJ je primljena 1941. godine u Kruševcu, a njena kuća dugo je bila bezbedan partijski i kurirski punkt.
Po zarobljavanju, u zatvoru su je tukli i mučili bez milosti, ali je Nata ostala dosledna opredeljnju da do kraja ne otrkije bilo koju informaciju koja bi naudila njenim drugovima. Delu zatvorenika, među kojima je bila i Nata, ponuđen je odlazak na rad u Nemačku. Nije prihvatila. Kao kaznu za odbijanje ponude, nage su ih oterali na strelište. Tu je i pala, sa poslednjim mislima na ćerku i sina, koji nisu dočekali povratak roditelja…
Njeno ime danas nosi Preškolska ustanova u Kruševcu.
Na herojstvo Nate Veljković seća nas direktor Naordnog muzeja Kruševac Nikola Pantelić.
