Kruševačko pozorište je ove sezone obeležilo veliki jubilej, 70 godina decenija od kako je, ukazom tadašnje FNRJ, grad pod Bagdalom dobio svoj profesionalni teatar. U međuvremenu, odavde su krenuli neki od naših najznačajnijih umetnika, pa se Kruševljani mogu pohvaliti da su „njihovi“ – Ljubinka Bobić, Miodrag Petrović Čkalja, Taško Načić, Milan Puzić, Bata Paskaljević, Radmila Živković, Nebojša Bradić, Zoran Karajić, Milija Vuković, Miroljub Aranđelović Rasinski, Toma, Sergej i Branislav Trifunović, Vojin Ćetković, Marko Živić, Nataša Marković, Nataša Tapušković… Ali, kako je sve zaista počelo?
Serijal realizujemo u okviru projekta na osnovu Konkursa za sufinasniranje proizvodnje medijskih sadržaja iz oblasti javnog informisanja u 2017. godini Ministarstva kulture i informisanja republike Srbije
Prve tragove pozorišta u Kruševcu nalazimo još u vremenu despota Stefana Lazarevića, što se vidi iz pisanja Konstantina Filozofa (“Žitije Stefana Lazarevića“). Na vidovdanskom marvenom panađuru 1856. bila su zakupljena i “dva mesta gde su predstavljenija činjena“.
Koliko je pozorište kao umetnost bilo omiljenona ovim prostorima svedoče i sačuvani tekstovidramskog sadržaja, čiji su autori bili viđeni ljudi ovog grada. Prvi takav tekst je Otmica ili osloboda Kruševca: dramska pesma u tri dela, autora Živka A. Šokorca (štampan 1868). Tu je i komad u tri čina Božji sud na Mendinom Brdu, Miluna Ibrovca (1852–1917). Komad je prvi put igran u Narodnom pozorištu u Beogradu, 1896. godine. Nema saznanja dasu se predstavili i svojim sugrađanima.
U poslednjoj deceniji XIX veka u Kruševcu su rođeni poznati srpski glumci: Ljubinka Bobić, Miroslava Petrović, Dragica Tomas, Dušan i Dobrivoje Radenković, Dobrila Džimić, Živka Srdanović, Živadin Žika Stanisavljević, Milica Carka Jovanović, Branko Jovanović.
Značajna stanica putujućih pozorišta
U drugoj polovini XIX i početkom XX veka Kruševac je značajna stanica putujućih pozorišta. Godine 1898. na kruševačkoj sceni je Blagoje Biro, u trupi je Mihaila Lazića Strica, koju je vodila Lalićeva supruga Anka. Posle Lazićevog putujućeg pozorišta, g. 1906, poznati komičar Dušan Kujundžić (1878–1944) osniva kruševačko pozorište “Car Lazar“, koje je počelo sa radom 1907. g. U međuvremenu, od gašenja pozorišta Lazića, Kruševac obilazi pozorište glumca Jovana Joce Stojčevića, čije je sedište bilo u Nišu. Godine 1910. prestaje sa radom Kujundžićevo pozorište.
U Kruševcu je 1914. prvi put formirano državno pozorište; upravnik je bio Kosta Delini. Bilo je to Povlašćeno pozorište “Joakim Vujić“, sa sedištem u Kruševcu, čiji je svet pokazivao jako interesovanje i ljubav za pozorište. Delini je bio glumac, reditelj, pedagog i dramaturg. Glumci ovog pozorišta vojno su mobilisani 1916, tako da preostalu trupu vodi Kostina supruga Mila Delini (pozorištu se 1915. pridružila i Žanka Stokić). Rat je konačno prekinuo pozorišni život u Kruševcu.
Pre Prvog svetskog rata glumci amateri okupljali su se oko “Abraševića“, a krajem 1924, na inicijativu Dragoslava Vasiljevića Fige i Radisava Stanisavljevića (Raka Milutovac), osnovano je Kruševačko umetničko društvo, a u okviru njega i Diletantska trupa (poznato kao Figino Pozorište, 1925–1926).
Prvu predstavu Društvo je dalo 26. decembra 1924, u sali “Takovo“. Predstava je započeta pozdravom, a završila se igrankom. Glumci su bili: R. Stanisavljević, B. Ignjatović, Ž. Ristić, I. Đokić, Ranđa Draganac, Zora Raković, Vlastimir Milovanović, Miodrag Tasić, M. Milosavljević, Danilo Cvetković, Mihajlo Todorović (akteri u prvoj predstavi – “Knez Ivo od Semberije“), D. Vasiljević, Ivan Đokići Vlastimir Milovanović, akteri u lakrdiji “Dva lažova“. Recitatror je bio I. Đokić. U to vreme u Kruševac dolazi Borislav Mihajlović, koji će u Gimnaziji osnovati Dramsku sekciju, a potom Pozorišni odsek pri Sokolskom društvu (Sokolsko pozorište). Sokolsko društvo u Kruševcu ima svoj dom (pored same Kule); vodi ga profesor Mihajlović; scenograf je Ivan Lukomski. Pozorište ima i lutkarsku scenu (tako je nastalo Lutkarsko pozorište, 1939). G. 1941. zabranjen je rad “Sokola“ pa grupa oko B. Mihajlovića deluje kao Diletantsko pozorište za pomoć ratnim zarobljenicima.
U periodu između dva svetska rata u drugim pozorištima Srbije nastupaju Kruševljani: Dušan Radenković (Narodno pozorište u Beogradu), Vukašin Pešić, član Banovinskog pozorišta u Nišu i Dobrila Džimić, prvakinja drame skopskog Narodnog pozorišta. Od značaja je da u Kruševac često dolaze putujuća pozorišta – Moravsko bansko pozorište iz Niša, Životićevo pozorište, Moskovski hudožestveni teatar (1930).
Prva premijera u zgradi bivše Kasine
Odmah po oslobođenju radi Pozorište, iz koga će nastati profesionalno Okružno narodno pozorište (upravnik i reditelj je B. Mihajlović). Prva premijera održana je 1. maja 1946, u adaptiranoj zgradi bivše kafane “Kasina“ (oproštajna predstava ovog pozorišta bila je 22. juna 1959; za to vreme izvedeno je 1908 predstava). Tu su stvoreni poznati glumci: Milan Puzić, Miodrag Petrović Čkalja, Đuza Stojiljković, Vlasta Radovanović, Olgica Stanisavljević, Taško Načić, Radmila Savičević, Jovan Gligorijević, Zorica i Budimir Stefanović, M. Đorgović, Miodrag Nauparac, Dara Stoiljković, Aca Sibinović – buduća elita jugoslovenskog pozorišta.
Kao režiser predstavio se Zdravko Lukić, predratni književni stvaralac. Posle ovog pozorišta pozorišni život vodi KUD “Abrašević“, Kulturno-pro-pagandni centar Sreza Kruševac i Centar za kulturu Radničkog univerziteta (radilo se amaterski). G. 1969. ponovo počinje da radi Kruševačko pozorište, u svom pozorišnom prostoru (deo zgrade Doma trgovačke omladine), koji je 1968. adaptiran, a krajem proteklog veka sasvim modernizovan, tako da sustvoreni solidni uslovi za odvijanje pozoršnog života u Kruševcu, sa solidnim glumačkim sastavomi repertoarom.
U naše vreme Kruševačko pozorište je među vodećim pozorištima u Srbiji.
PRVIH TRINAEST POZORIŠNIH SEZONA (LETOPIS 1946-1959)
Okružno narodno pozorište u Kruševcu osnovano je Odlukom Ministarstva prosvete Narodne Republike Srbije br. 1701 od 29. marta 1946. godine. Uprava Pozorišta izabrana je 30. marta 1946. godine u sledećem sastavu: za upravnika i reditelja Borisav Mihailović, profesor Gimnazije u Kruševcu, za članove – Dobri Dimitrijević, prosvetni referent Gradskog narodnog odbora, Ivan Lukomski, profesor, Jovan Erić Gaja, nastavnik crtanja, i Dragiša Dimitrijević, službenik fabrike vagona. Sekretar Pozorišta je Steva Jovanović, blagajnici Rajko Stojković i Krsta Nešović, dramaturg Zdravko Lukić, stručni rukovodilac i reditelj Lazar Jovanović, tehnički rukovodilac Dušan Milosavljević Triana, lektor Vukosava Džadžić, reditelj Miodrag Nauparac, kostimer Nikola Jeličić, sufler Miodrag Janković Caka, ekonom Jovan Ivković a scenografiju su radili Ivan Lukomski i Jovan Erić Gaja.
Prva premijera Okružnog Narodnog pozorišta bilaje 1. maja 1946. godine: Roditeljski dom Valentina Katajeva u režiji Miodraga Nauparca. U predstavi su igrali: Vera Nakić, Uglješa Ninković, Emilija Stefanović, Milica Tomić, Olga Stanisavljević, Borisav Mihailović, Vladimir Milosavljević, Ljubiša Milosavljević, Bosanka Arsić, Branislav Nakić, Miodrag Nauparac, Dragan Stevović, Jovan Aritonović, Vlastimir Stojiljković, Lazar Jovanović, Radmila Milenković i Miladin Čabrić.
Predstava je izvedena u adaptiranoj zgradi bivše kafane „Kasina“.
U prvoj sezoni novoosnovanog pozorišta izvedene su predstave Sumnjivo lice i Narodni poslanik Branislava Nušića, obe u režiji Lazara Jovanovića, Ženidba N.V. Gogolja i Tvrdica Ž.B.P. Molijera u zežiji Borieava Mihailovića i Zona Zamfirova u režiji Miroslava Petrovića.
Predstave su igrane u Kruševcu, Vrnjačkoj Banji, Aleksandrovcu, Varvarinu i drugim mestima Kruševačkog okruga. Pozorište je imalo svoj muzički ansambl koji je učestvovao u realizaciji scensko-muzičkih programa.
1946/47 – Posle Nušićeve Gospođe Ministarke u režiji Borisava Mihailovića sa Radmilom Milenković u ulozi Živke, tokom pozorišne sezone1946/47. izvedeni su komadi: Vasa Železnova Maksima Gorkog takođe u Mihailovićevoj režiji, Mašenjka Aleksandra Afinogenova u režiji Miodraga Nauparca, Kola mudrosti – dvoja ludosti A.N. Ostrovskog u režiji Ivana Lukomskog, Tuđe dete Vasilija Švarkina u režiji Miodraga Nauparca, Žita klasaju u režiji Borisava Mihailovića, veče Čehovljevih jednočinki Veštica,Prosidba i Medved u režiji Zdravka Lukića i Borisava Mihailovića.
Pored ruskih i sovjetskih autora Okružno narodno pozorište je davalo komade iz nacionalnog repertoara i iz narodnog života: Pokojnik i Ožalošćena porodica Branislava Nušića, Đido Janka Veselinovića, Podeala Milovana Glišića, Koštana Borisava Stankovića… Na repertoaru su bili i francuski komadi: Topaz Marsela Panjola u režiji Zdravka Lukića i Molijerov Tartif u režiji Borivoja Popovića. Krajem pozorišne sezone (18. jula 1947.godine) Miroslav Petrović se ogleda kao reditelj, scenograf i glumac
u Ruskom pitanju Konstantina Simonova u kome uz kruševački ansambl igraju Miodrag Petrović Čkalja u ulozi Makfersona i Milan Puzić u ulozi Džeka Gulda. Hroničari beleže da je „interesovanje za pozorišne predstave raslo i kuća je uvek puna“.
Pozorište je organizovalo doček nove godine i srpske nove godine, božićni program (prvog dana Božića Zona Zamfirova, drugog dana Gospođa ministarka) i uskršnji program (prvog dana Uskrsa Gospođa ministarka i Zona Zamfirova a drugog dana Tuđe dete).
Krajem sezone upravnik Borisav Mihailović je u listu „Pobeda“ od 6. juna 1947. godine istakao nekoliko akutnih problema u radu Pozorišta. U prvom redu to se odnosilo na oskudicu tehničkog osoblja i glumaca. „Dešava se“, veli Mihailović, „da sami glumci vrše dekoraciju pozornice, a to ih često ometa u pripremanju za nastup. Zbog toga smo prinuđeni da ponekad pravimo velike pauze između činova.“ Upravnik ističe i velike materijalne teškoće te je Pozorište prinuđeno da brzo i često priprema premijere što se odražavalo na kvalitet.
1947/48 – U sezoni 1947/48. Pozorište na platnom spisku ima 16 zaloslenih od čega 11 glumaca: Kaja Đorđević, Ljubica Nmkolić, Radmila Milenković, Nada Bradić, Ranko Bradić, Milorad Đorgović, Dušanka Radović, Danica Petković, Zorica Stefanović, Božidar Savićević i Dušan Đorđević. U stalni angažman tokom sezone ulaze: reditelj Borisav Mihailović i glumci – Budimir Stefanović, Vladimir Milosavljević, Aleksandar Pavlović (Leka Bošnjanac), Milisav Jakšić, Slavka Vićentijević, Radmila Dinulović,
Dušanka Todić, Ljubinka Đidiđ, Živorad Stanojević, Desanka Kostka, Jelena Trajković, Desanka Bogdanović. Ugovori su potpisani na godinu dana pa su neki od pomenutih glumaca proveli u Kruševcu po jednu sezonu. U ovoj sezoni Pozorište je zadržalo na repertoaru predstave iz prethodne sezone koje su imale uspeha kod publike, a premijerno je pripremilo: Sterijine komedije – Pokondirenu tikvu i Kir Janju, Oluju Ostrovskog, Golevordijevu Srebrnu kutiju i Molijerovog Uobraženog bolesnika.
Aprila 1948. godine formiran je Pozorišni savet sa konsultativnim i savetodavnim zadacima u podizanju umetničhog nivoa predstava. Uoči svake premijere praktikovan je „pozoripši čas“ da bi se publici približio autor i njegovo delo. Prvi pozorišni čas održan je uoči premijere Uobraženog bolesnika pred prepunom salom. Struktura ovog i narednih časova bila je standardna: izlaganje o piscu i izvođenje izabranih scena iz komada.
Od jula 1948. godine Pozorište je imalo svoju letnju sezonu u Vrnjačkoj Banji i u Soko Banji (27 predstava za 9.785 gledalaca).
1948/49 – Početak ove sezone označen je premijerom predstave Duboko korenje A.D. Isoa i Dž. Goua, u režiji Milana Puzića, kao i uvećanim subvencijama od Ministarstva prosvete i Gradskog narodnog odbora. I u ovoj sezoni glavni teret režije nosi Borisav Mihailović koji postavlja Nušićeve komedije Narodni poslanik i Običan čovek, Glišićevu komediju Dva cvancika, Prst pred nosom Jože Horvata, Cevojku bez miraza Ostrovskog i Vodu sa planine R. Plaovića i M. Đokovića, a u režiji Leke Bošnjakca obnovljen je Veselinovićev Hajduk Stanko sa Budom Stefanovićem u naslovnoj ulozi.
1949/50 – Tokom sezone 1949/50. Pozorišteje prešlo u novu pozorišnu dvoranu. Za potrebe pozorišta adaptirana je sala ranijeg Doma trgovačke omladine. Borisav Mihailović nastavlja plodnu rediteljsku delatnost sa Nušićevom Protekcijom i Jakobsonovim Životom u citadeli i Trifovićevom Izbiračicom. U 1950. godini Ministarstvo prosvete i kulture upozorilo je pozorišta u Srbiji da se ponašaju kao privredne organizacije i da uvedu etrogi režim štednje: smanjenje umetničkog, tehničkog i administrativnog osoblja i redukcija troškova opreme predstava. Međutim, uprkos merama redukcije, Ministarstvo je insisiiralo na visokom umetničkom nivou predstava!
1950/51 – Borisav Mihailović režira Zasjede Rasima Filipovića, Zlu ženu Jovana Sterije Popovića, Pop Ćiru i Pop Spiru Stevana Sremca, a Seosku učiteljicu Svetolika Rankovića režira Milan Popović.
1951/52 – Kao i prethodna sezona i sezona 1951/52. repertoarski je karakteristična po narodnim komadima: Zulumćar Svetozara Ćorovića, Dorćolska posla Čiča Ilije Stanojevića, Seoska lola Ede Tota koju je posrbio Stevan Deskašev, Ivkova Slava Stevana Sremca. Repertoarski špic sezone predstavlja postavka drame Artura Milera Svi moji sinovi u režiji Milenka Misailovića. To je bila njegova diplomska predstava na Pozorišnoj akademiji.
Ovu sezonu je obogatila prva predstava za decu Snežana i sedam patuljaka Vojina Đorđevića u režiji Borisava Mihailovića, koja je igrana 26 puta u Kruševcu i na gostovanjima u Ćupriji, Jagodini, Paraćinu i Varvarinu.
1952/53 – Ova sezona je krenula na gostujućoj sceni: Pozorište je najpre u Vrnjačkoj Banji premijerno izvelo Porodicu Blo Ljubinke Bobić i Dva narednika Nikole Đurkovića, obe u režiji Borisava Mihailovića. Pored Mihailovića kao stalnog reditelja (režija komedije Dr, Ogrizovićeve Hasanaginice, Ivice i Marice braće Grim u dramatizaciji Borisa Kapisazovića), režiraju i Miodrag Nauparac (Dukat na glavu Janka Veselinovića), Milan Puzić (Vitez čudesa Lope de Vege), Milan Popović (Smrt majke Jugovića Ive Vojnovića) i Leka Bošnjanac (Čikina kuća Mjasnickog).
U predstavama Doktor i Porodica Blo gostuje veliki srpski glumac Dušan Životić.
1953/54 – U ovoj sezoni se pojavljuju nova rediteljska imena i novi premijerni naslovi. Pavle Vugrinac postavlja na scenu Ljude bez vida Josipa Kulundžića i Zvonara Bogorodičine crkve Viktora Igoa, Dušan Životić komad Nikole Mancarija Mrtvi ne plaćaju porez, Borisav Mihailović je odabrao jednu od najigranijih savremenih komedija pedesetih godina Zajednički stan Dragutina Dobričanina, sa Miloradom Đorgovićem u ulozi Deda Boge, i Anton Panov koji postavlja svoj dramski tekst Pečalbari.
Premijerno su izvedene i predstave Skapenove đavolije Ž.B.P. Molijera u režiji Miroslava Petrovića sa Božom Savićevićem kao Skapenom, Svet Branislava Nušića, Stanoje Glavaš Đure Jakšića i Čvor Pecije Petrovića u režiji Borisava Mihailovića.
1954/55 – U Kruševačko pozorište su 1954. godine došli glumci Desanka i Sima Krstović, Čedomir Trajković, Suphija Sadović, Kristina Erdeljanović i prvi profesionalni reditelj Borjana Prodanović. U svojoj prvoj sezoni u Kruševcu Borjana Prodanović režira predstave Ljubav je svemu kriva Jovana Konjovića, Staklena menažerija Tenesi Vilijemsa, Bludnica dostojna poštovanja Žan-Pol Sartra i Žorž Danden Ž.B.P. Molijera. Aleksandar Đorđević je režirao Lukreciju Borciju Viktora Igoa a Mećavu Pere Budaka je postavio Borisav Mihailović. Najgledanije su predstave Zajednički stan i Snežana i sedam patuljaka. Krajem ove pozorišne sezone iz Pozorišta odlaze Radmila Savićević, Božidar Savićević, Budimir Stefanović, Zorica Stefanović, Vladimir Milosavljević i Dušan Đorđević Šonda. Uletopisu Pozorišta ova sezona ima najmanje gledalaca od osnivanja Pozorišta (52.000).
1955/56 – Narodno pozorište u Kruševcu se orijentisalo ka domaćoj i stranoj savremenoj drami i komediji. Borjana Prodanović je režirala Pesmu Oskara Daviča, Crveno i plavo u dugi Valtera Bauera, Suđenje Meri Dagan. Kao reditelji se pojavljuju i Aleksandar Đorđević sa postavkom drame Irvina Šoa Mirni ljudi, Bora Mihailović, koji režira Klupko Pere Budaka i Lažu i paralažu J.S. Popovića, i Dušan Životić sa režijama komedija Put oko sveta Branislava Nušića i Kad naiđu deca Andre Rusena.
Tokom sezone u Pozorište dolaze školovani glumci sa Akademije za pozorišnu umetnost iz Beograda i Pozorišne škole iz Novog Sada: Lepojka Nedić, Zorica Kačarević, Dragica Davidović, Vukašin Josifović, Dragoje Skrinjik, Tomica Krstić i Bruno Rajić. U ansambl dolaze i popularna komičarka Radmila Dinulović i Pavle Komrakov, a dotadašnjeg upravnika Krstu Čabrića zamenjujnje Dragan Ćirović. Prvog maja 1956. godine obeleženo je deset godina od osnivanja profesionalnog Pozorišta u Kruševcu. Upravnik Pozorišta Dragan Ćirović je tom prilikom istakao: „Kolektiv Pozorišta veruje da će idućom sezonom definitivno oformiti takvo pozorište koje će ostati malo samo po broju članova i koje će svojoj publici dati stvarnu sliku savremenog pozorišta kakvo mora da bude ne samo u pozorišnim centrima već širom naše domovine …“
Narodni odbor Opštine Kruševac je 4. juna 1956. godine doneo Odluku br. 15431 o obustavljanju delatnosti Gradskog Narodnog pozorišta u Kruševcu od 31. septembra 1957. godine. Donoseći Odluku o ukidanju Pozorišta Narodni odbor opštine Kruševac odobrio je budžetska sredstva za plate 10 članova drame, reditelja, šaptača, tehničara, rekvizitera, električara, garderobera, čistačice, sekretara i upravnika.
Pozorište je ostalo bez glumaca kojima su ugovori istekli i smanjilo je broj tehničkog osoblja.
Tokom sezone 1955/56. zatvorena su pozorišta u Pančevu, Smederevu, Kraljevu, Čačku, Valjevu, Svetozarevu, Prokuplju, Kosovskoj Mitrovici, Pirotu, Vranju i Sremskoj Mitrovici. Akcija ukidanja pozorišta se odvijala brzo obuhvativši celu Srbiju.
1956/57 – Sezona je počela premijerom predstave Vašington skver-16 Henri Džejmsa u režiji Borjane Prodanović a zatim su sledile Karlova tetka Tomasa Brendona i Sumnjivo lice Branislava Nušića u režiji Borisava Mihailovića i Ulični svirači Paula Šureka u režiji Leke Bošnjanca. Savet Pozorišta je u okvirnom repertoaru imao izvođenje dramskih tekstova Plauta, Šekspira, Šoa, Marivoa, Majakovskog, Čehova, Ibzena, 0’Nila, Štajnbeka … Međutim, izbor predstava je uslovljen veličinom ansambla i nedostatkom materijalnih sredstava za opremu predstava.
Počev od 1957. godine Gradsko narodno pozorište prelazi u nadležnost Narodnog odbora Sreza Kruševac, te je nastavilo sa radom. Narodno pozorište ima 19 glumaca, raznovrsniji repertoar, igra veći broj predetava na selu i u gradu, uvodi stalne đačke predstave i pozorišni matine, osniva omladinsku scenu i klub ljubitelja pozorišne umetnosti, nabavlja tonsku opremu, rekonstruiše svetlosni park, oprema stolarsku radionicu i štampa programe pozorišnih predstava.
Trećeg februara 1957. godine je održana jugoslovenska premijera predstave Pisaća mašina Žana Koktoa u režiji Borjane Prodanović, čiju su prvu reprizu gledali Dušan Matić, tada rektor Pozorišne akademije, i književnik Dobrica Ćosić. Potom su izvedene predstave Hajduk Stanko Janka Veselinovića u režiji Leke Bošnjanca i omnibus jednočinki Izgubljeni među zvezdama u režiji Borjane Prodanović.
Pokušaj Pozorišta da vrati publiku posredstvom nacionalnog repertoara nije ispunio očekivani efekat.
1957/58 – U ovoj sezoni Borjana Prodanović radi Nebeski odred Lebović-Obrenovića, Mladost otaca Borisa Gorbatova i Čovek sa Marsa Dragutina Dobričanina, koje su ostavile odjeka u publici. Integralni deo njenog rediteljskog programa bilo je i okretanje modernoj dramskoj literaturi koje u tadašnjoj kruševačkoj kulturnoj klimi nije naišlo na podršku. Pored Borisava Mihailovića i Leke Bošnjanca, predstave režiraju Dušan Dobrrvić (Bez krivice krivi A.N. Ostrovskog i Provodacika T. Vajdlera), Dušan Rodić (Drveće umire uspravno A. Kasone) i Dušan Životić (Put oko sveta B. Nušića). Pored doajena B. Mihailovića i L. Bošnjanca u ansamblu su: Ljubica Nikolić, Ružica Lazić, Jelka Lukić, Milorad Đorgović, Danica Konstantinović, Svetislav Žikić, Dragoje Skrinjik, Živorad Mitrović, Milisav Jakšić, Desanka Kostka, Ljubica Radosavljević, Kristina Erdeljanović, Vukašin Ljsifović, Danica Mitrović, Zaharije Milosavljević, Gradimir Milosavljević, Đurica Savić, Zdravko Lukić … U predstavama su gostovali Milan Puzić, Miodrag Petrović Čkalja, Radmila Savićević i Božidar Savićević.
1958/59 – U želji da pridobije publiku, Pozorište se opredelju)e za popularni repertoar: Nikoletina Bursać Branka Ćopića, Siroto moje pametno dete Žaka Konfina, Dve sirotice D’Enerija, Kod „Belog konja“ Blumental-Kodelburga, Matura Fodora, Bajka o caru i pastiru Boška Trifunovića. Predstave su režirali Dušan Rodić, Dušan Životić, Rajko Radojković i Borisav Mihailović.
Na osnovu člana 57. Zakona o Narodnim odborima srezova i člana 8. Opšteg zakona o pozorištu, Narodni odbor Sreza Kruševac je 4. marta 1959. godine doneo rešenje o ukidanju Gradskog Narodnog pozorišta u Kruševcu. Pozorište je ukinuto i prestaje da radi kad likvidaciona komisija završi losao najdalje do 31. avgusta 1959. godine.
Poslednja premijera je bila 20. aprila 1959. godine.
Dramu Rudari Marije Ivanovne je režirao Leka Bošnjanac a u predstavi su igrali: Gradimir Radosavljević, Vukašin Josifović, Živorad Mitrović, Borisav Mihailović, Milorad Đorgović, Svetislav Žikić, Živojin Ćirković, Danica Mitrović, Desanka Kostka i Leka Bošnjanac.
Oproštajne predstave u Kruševcu su bile Nikoletina Bursać (6. juna 1959) i Kod „Belog konja“ (7. juna 1959. godine). Poslednja predstava Narodnog pozorišta Kruševac bila je Rudari odigrana u Demir Kapiji 22. juna 1959. godine.
Od 1. maja 1946. do 22. juna 1959. godine Gradsko narodno pozorište iz Kruševca je izvelo 1.908 predstava za 680.556 gledalaca.
Priredila: Marija MANOJLOVIĆ
OD NARODNOG DO KRUŠEVAČKOG POZORIŠTA
Od ukidanja Narodnog do osnivanja Kruševačkog pozorišta prošlo je deset godina. To vreme predstavlja napor da se održi pozorišni život i stvori atmosfera za ponovno osnivanje profesionalne pozorišne kuće. Na tom poslu najpre je radio KUD „Abrašević“, pa Kulturno-propagandni centar Sreza Kruševac a najviše Centar za kulturu Radničkog univerziteta.
U godini posle ukidanja Narodnog pozorišta amateri KUD „Abrašević“ povećali su pozorišnu aktivnost i pripremili nekoliko predstava. Značajnije ostvarenje postigli su u predstavi Klopka za bespomoćnog čoveka Robera Tomasa koju je režirao Dejan Mijač, tada na odsluženju vojnog roka u Kruševcu. No, taj rad je bio kratkog daha. U zgradu Pozorišta ueelio se bioskop i „Abrašević“ je prestao sa radom.
Sreska ustanova Kulturno-propagandni centar osnovala je 1961. godine poluprofesionalno pozorište. U njegov sastav ušli su daroviti amateri i profesionalni glumci koji su po ukidanju Narodnog pozorišta ostali u Kruševcu. Ovo Pozorište pripremilo je i izvelo samo jednu predstavu – Večite studente Zorana Đorđevića. Predstavu je kao gost režirao Aleksandar Đorđević a u podeli su bili: Dragoje Skrinjik, Bora Mihailović, Cica i Mića Radosavljević, Miomir Ristović, Anastas Nešić, Milan Knežević.
Zbog ukidanja Sreza prestaoje sa radom Kulturno-propagandni centar, što je bio razlog da se ugasi rad ovog Pozorišta.
U 1962. dolazi do integracije u kulturi. Od bivšeg Centra i KUD “Abrašević“ Skupština opštine Kruševac osniva Centar za kulturu koji ulazi u sastav Radničkog univerziteta sa zadatkom da organizuje scensko-muzički život. U profesionalni kadar Centra ulaze pozorišni ljudi: upravnik Centra Momir Bradić, saradnici Ljiljana Lukić-Toković, Andreja Zlatić, Milorad Đorgović, Ana Kulik, Milan Kostović, Bora Dumbović. Tada je u Kruševcu dogovorena fizionomija ove ustanove. U dogovoru su učestvovali kulturni radnici, zavičajni umetnici, čelni ljudi kruševačke privrede.
Određeni su ciljevi:
– stalna priprema i organizovanje pozorišnih predstava u kruševačkom kraju,
– rešavanje imovinsko-pravnog statusa i adaptacija zgrade Pozorišta,
– postepeno stvaranje kruševačkog pozorišnog ansambla.
Zavičajni umetnici prihvatili su saradnju sa Centrom. Bivši članovi Narodnog pozorišta Bora Mihailović, Leka Bošnjanac, Cica i Mića Radosavljević, Kića Ćirović-Erdeljanović postali su stalni saradnici.
Na predlog Milana Puzića preuzeta je predstava Narodnog pozorišta iz Beograda Ljubav Milana Đokovića. Uloge su tumačili: Mira Stupica, Mira Bobić, Divna Đoković, Milan Puzić, Miroslav Petrović i Mihajlo Viktorović. Na predlog Bože Savićevića u kruševački repertoar ušao je i dramski kolaž iz Nušićevog komada (Autobiografija, Sumnjivo lice, Narodni poslanik) u kome su igrali: Rada Savićević, Mima Vuković-Kurić, Đorđe Vukotić, Ratko Sarić, Boža Savićević. Ove predstave izvedene su u kruševačkom kraju više od četrdeset puta. Postignut je dogovor da s.e u Trsteniku, Vrnjačkoj Banji, Brusu, Aleksandrovcu i Varvarinu otvore stalne scene.
Rad na pripremi i izvođenju pozorišnih komada vlastite produkcije otpočeo je na tekstu Duboko je korenje A. Dekoa u režiji Milana Puzića. U predstavi su igrali: Momir Bradić, Persida Žujković, Ljiljana Lukić, Bora Mihailović, Leka Bošnjanac… Milan Puzić je režirao i savremeni komad Kiše profesora Noja Miodraga Ilića sa Lekom Bošnjancem u naslovnoj ulozi. Goetujući reditelj Marislav Mare Radisavljević postavio je satirični kolaž Vlade Bulatovića Viba Budilnik. U podeli su bili: Andreja Zlatić, Grozdana Spasić (Lengold), Živadin Lukić, Ljiljana Lukić-Toković, Aleksandar Pavlović i Momir Bradić. Profesor Miloš Petrović režirao je Šarenu loptu Igora Torkara sa Milenom Milentijević, Andrejom Zlatićem i Momirom Bradićem.
Najigraniji pisac u ovom vremenu bio je Branislav Nušić. Zavičajni glumac Miroslav Petrović režirao je Beograd nekad i sad, a Bora Mihailović Gospođu mtistarku. U ovoj predstavi ulogu Živke ostvarila je Rada Savićević, ujka Vasu je igrao Bora Mihailović, Čedu Milan Puzić, Peru Kalenića Mihajlo Viktorović, kožarskog trgovca Milorad Đorgović, Daru Ljiljana Lukić-Toković. U predstavi je povremeno gostovala Ljubinka Bobić.
Na repertoaru Pozorišta bila je, najpre u režiji Bore Mihailovića a potom u postavci Aleksandra Jevđevića, Koštana Bore Stankovića. Ulogu Koštane tumačili su Ljubinka-Buša Stojanović, Grozdana Spasić-Lengold i Divna Đoković. Ulogu Hadži-Tome igrali igrali su Milorad Đorgivić i Momir Bradić, a ulogu Mitka Bora Mihailovića i doajen srpskog glumišta Raša Plaović.
Pored profesionalnih glumaca u predstavama pozorišta igrali su i brojni amateri. Najuspešniji i najuporniji su bili: Moma Pajić, Petar Živković, Vera Žujković, Snežana Jović, Bata Jevremović.
Povodom oktobarskih gradskih svečanosti ustaljeni su Pozorišni dani koji su počinjali prozivkom zavičajnih glumaca. U osmišljenom programu kruševačkoj publici predstavljali su svoja ostvarenja: Miodrag Petrović Čkalja, Miroslav Petrović, Đuza Stojiljković, Bata Paskaljević, Milan Puzić, Olgica Stanisavljević, Rada Savićević, Zorica Stefanović, Mima Vuković-Kurić, Taško Načić, Dara Stojiljković, Sima Krstović …
Izgradnjom Memorijalnog kompleksa i ustanovljenjem Svečanosti slobode na Slobodištu ne samo da je obogaćen pozorišni život Kruševca već je i ubrzana aktivnost ka osnivanju Kruševačkog pozorišta. Za taj čin potrebno je bilo rešiti imovinsko-pravni status i adaptiranje pozorišne zgrade.
Uz veliki napor iseljen je iz zgrade Pozorišta Bioskop „Jastrebac“. U okviru adaptacije bivše zgrade Opštine Kruševac proširen je pozorišni prostor za 200 m2. Adaptacija pozorišne zgrade rađena je po projektu Predraga Vertovšeka i trajala je dve godine. Finansiranje je vršeno delimično iz.sredstava Fonda za kulturu a u većem obimu donatorstvom organizacija kruševačke privrede.
Sa ciljem da stvori vlastiti pozorišni podmladak u Centru je osnovan dramski studio. Javnom audicijom odabrani su daroviti polaznici koji su kroz organizovani rad sticali osnovna znanja o pozorištu. Studio je vodio Milorad Đorgović, a predavači su bili Bora Mihailović i reditelji koji su radili na pripremi pozorišnih komada u Kruševcu.
Polaznici dramskog studija postepeno su uključivani u predstave Pozorišta. Veći broj od njih opredelio se za glumačku profesiju (Živko Vukojević, Olga Mustafić, Ljiljana Đoković, Zoran Karajić, Grozdana Lengold, Radmila Živković, Milanka-Monja Milosavljević …)
Na repertoaru Pozorišta bile su predstave: Hajduk Stanko Janka Veselinovića, Zona Zamfirova Stevana Sremca, Čvor Pecije Petrovića, Zvonar Bogorodičine crkve u Parizu Viktora Igoa. Na dečjoj sieni igrane su predstave Legenda o Bošku Buhi, Snežana i sedam patuljaka, Bajka o caru i pastiru, Kroz plavi sneg.
Decenija 1959-1969. pokazala je da pozorišni život u Kruševcu nije prestajao, da ni institucionalno nije prestajao. Ta decenija je autentična veza između dva profesionalna pozorišta u gradu pod Bagdalom.
Momir BRADIĆ
