Lupus fontana – vučji izvori, prema predanju, najstarije su česme na ovom prostoru koje se vezuju za rimski period * Kako je funkcionisalo vodosnabdevanje u Lazarevo doba * Šest decenija kruševačkog Vodovoda, modernog i uspešnog preuzeća koje danas važi za uzor i lidera u oblasti vodosnabdevanja u regionu * Aktuelnom izgradnjom postrojenja za prikupljanje i prečišćavanje otpadnih voda, Kruševac se svrstava u red najmodernijih gradova u oblasti njihove regulacije.
Projekat pomaže Grad Kruševac, po Konkursu za sufinansiranje projekata radi ostvarivanja interesa u oblasti javnog interesa za 2017. godinu
Svečanom akademijom u Kruševačkom pozorištu, Javno komunalno preduzeće Vodovod Kruševac obeležilo je šest decenija rada. Na svom putu razvoja od 1957. godine, kada je osnovana Ustanova za izgradnju vodovoda i kanalizacije, preduzeće se razvijalo šireći kapacitete, infrastrukturu i broj korisnika, da bi danas važilo za uzor i liderstvo u oblasti vodosnabdevanja u regionu. Osnovna delatnost je sakupljanje, prečišćavanje i distribucija vode, a bavi se i održavanjem vodovodne i kanalizacione mreže i izvođenjem građevinskih radova na njima, kao i sakupljanjem i odvođenjem otpadnih voda.
Fabrika vode u Majdevu počela je sa radom 1984. godine, a 1978. odobreno je da se izvorište vode iz akumulacionog jezera „Ćelije“ koristi za vodosnabdevanje. Vodovodna mreža se iz godine u godinu znatno širila u svim pravcima tako da je danas dužina vodovodne mreže dostigla preko 700 kilometara, sa koje se napaja blizu 105.000 stanovnika, odnosno 29.000 vodovodnih priključaka. Jedna od naznačajnijih investicija u proteklom periodu je rekonstrukcija Fabrike vode u Majdevu (završena 2014.) što omogućuje i da opštine Aleksandrovac, Ćićevac, Varvarin i Trstenik dobiju zdravu pijaću vodu sa vodovodnog sistema „Ćelije“. Na sistem vodosnabdevanja priključeno je 69 seoskih naselja. Aktuelna je izgradnja postrojenja za prikupljanje i prečišćavanje otpadnih voda, kojom se Kruševac svrstava u red modernih gradova, koji vode računa o očuvanju prirodnih resursa i zaštiti vodotokova iz naseljenih mesta i industrijskih zona koji se ulivaju u reke.
Izgradnja kanalizacione mreže započeta je 1958. godine, a danas se prostire na oko 280 km, sa priključenih oko 79.000 stanovnika, odnosno preko 16.000 domaćinstava i komercijalnih objekata.
Ali, započnimo našu priču ispočetka…
Iz monografije objavljene povodom 60 jubilarnih godina Vodovoda Kruševac, saznajemo puno toga o svemu što je prethodilo. Oragnizovano snabdevanje ovog kraja vodom datira tek od sredine prošlog veka, a pre toga su Kruševljani pili vodu sa sopstvenih bunara i česama ili su ih podizale lokalne vlasti.
I tako je to baš dugo potrajalo…
„Lupus fontana – vučji izvori, prema predanju, najstarije su česme na ovom prostoru koje se vezuju za rimski period. Nalazile su se pored glavnog druma koji je vodio kroz zapadno-moravsku dolinu od Niša, preko Stalaća ka Ibarskoj magistrali. Isti putni pravac korišćen je i kasnije za pravljenje novih izvorišta“ – zabeleženo je u monografiji.
Kada je knez Lazar podigao vojno utvrđenje – mali grad sa dvorskom i pridvorskom crkvom i građevinama opasanim kulama i bedemima, van čijih je zidina bilo predgrađe sa zanatskim i trgovačkim radnjama, moralo se misliti i na potrebe stanovništva, od kojih je ona posebna bila za vodom. I, uz pomoć učenih ljudi, domaćih i stranih, krenulo se u pionirsko rešavanje tog pitanja, pri čemu je funkcionalni sistem vodosnabdevanja stvoren po principu „pet česama na istoj žici“.
„Veruje se da je prvi vodovod mogao da zadovolji potrebe žitelja i branilaca Lazarevog grada. Tim pre jer su dvorska svita i vojna posada u tvrđavi koristili bogat izvor koji se nalazi ispod temelja Donžon-kule. Njegova voda i sada ističe u rezervoar na severnoj strani Starog garada, današnjeg arheološkog parka“.
Kada je u pitanju period između 15. veka i sredine prošlog, mada se broj stanovnika u gradu povećavao, kao što su se menjale i mnoge navike stanovništva, način vodosnabdevanja se nije suštinski menjao. Za piće i druge kućne i higijenske potrebe koristila se voda sa bunara i tzv. tusrkih česama, koje su bile raspoiređene, na dužini od jednog kilometra, pored ulica Cara Lazara i Jug Bogsdana.
Pritom je „od pet sačuvanih turskih česama, najinteresantnija Velika česma, koja se nalazi u Staroj čaršiji, neposredno ispod Arheološkog parka. Materijal od koga je sagrađena i njen izgled potiču iz vremena otomanske uprave, o čemu svedoči i natpis na turskom jeziku. Sa ove i drugi česama građenih u srednjem veku, sve do sredine prošlog stoleća, „sakahije“ su u drvenim buradima na dvokolicama (sakama) razvozile vodu po gradu i prodavale je građanima. Danas te stare česme predstavljaju zanimljive spomeničke objekte od značaja za istorisjku prošlost ovog grada“ – zaključuju autori monografije o kruševačkom Vodovodu.
Istorijat formiranja Vodovoda počinje sa 1957. godinom, kada je osnovana Ustanova za izgradnju vodovoda i kanalizacije i počelo se sa izgradnjom armiranobetonskog rezervoara na Bagdali, zapremine 2.800 kubnih metara, kao i podizanjem dva kolektora po projektu za kanalizaciju.
Te i naredne godine su izgrađeni crpna stanica na izvorištu u Čitluku i potisni cevovod do rezervoara na Bagdali, kao i 59 kilometara razvodne mreže. To je omogućilo pokrivanje centra grada, ali i neke njegove novoizgrađene delove i ulioce, Industrije „14. oktobar“ i „Miloja Zakića“…
Na mrežu se priključuju armirano-betonski bunari, a sredinom 1962. završen je i projekat rekonstrukcije izvorišta. Slede izgradnja taložnika vode, novih bunara, nove crpne stanioce i novog potiosnog cevovoda. Za izgradnju sistema koji bi zadovoljio potrebe za vodom i u narednih 30 godina, investirano je oko 15 miliona dinara. Prva faza radova na rekonstrukciji je završena 1977. godine, a druga u toku sledeće, čime je obezbeđeno novih 50 litara vode u sekundi, što je povećalo sigurnost u snabdevanju grada vodom i omogućilo da se prigradska naselja uključe na gradski vodovod.
Na opštem Saboru Skupštine opšrtine Kruševac, 1978. godine, odobreno je da se izvorište vode iz akumulacionog jezera Ćelije koristi za vodosnabdevanje. Akumulacija je formirana između 1972. i 1983. godine kao deo zaštitnih mera usmerenih na sprečavanje poplava i zadržavanje nanosa u najveću akumulaciju u Srbiji – „Đerdap“. Ipak, 1977. godine, prvobitna namena akumulacije je promenjena i započeto je njeno korišćenje kao izvora vodosnabdevanja pijaćom vodom. Akumulacija je i zvanično uvrštena u izvorište vode za piće za komunalne potrebe i privredu Zakonom o korišćenju i zaštiti izvorišta vodosnabdevanja.
Dužina jezera je oko 11, a širina oko 0.8 kilometara. Visina brane iznosi 52 metara. Ukupna zapremina jezera iznosi oko 66 miliona kubnih metara vode, od čega oko 40 miliona čini njegovu efektivnu zapreminu. Prosečan nivo vode u jezeru je oko 278 metara. Prosečan doticaj vode u akumulaciju je 6 m3/s što omogućava prosečno trajanje izmene vode oko 79 dana.
Očekivani životni vek jezera je do 2050. godine.
Akumulacija je relativno složene morfologije i sastoji se od tri basena: Zlatarskog, Vasićkog i vodozahvatnog. Baseni se razlikuju po svojoj dubini i zapremini vode, a vodozahvatni basen sadrži više od polovine ukupne zapremine vode u akumulaciji.
Fabrika vode, odnosno Postrojenje za izradu vode u Majdevu, počelo je sa radom 1984. godine. Izgradnjom akumulacionog jezera i podizanjem Fabrike vode, stvoren je moćan vodosistem za dugoročno snabdevanje vodom Kruševca i okoline, ali i preduslovi za dalje proširenje vodovodne i kanalizacione mreže, u skladu sa potrebama stanovništva.
Aktuelnom izgradnjom postrojenja za prikupljanje i prečišćavanje otpadnih voda (na lokaciji između budućeg auto puta Pojate – Preljina i nasipa Zapadne Morave), Kruševac se svrstava u red najmodernijih gradova u oblasti regulacije otpadnih voda. Celokupan iznos je kredit KFW banke u iznosu od 24 miliona evra (projekat finansira Vlada Srbije u iznosu od 95 odsto, a preostalih pet odsto JKP Vodovod Kruševac), za samo postrojenje oko 15 miliona, a ostalo za izgradnju nove i rekonstrukciju postojeće kanalizacione mreže i kolekteore na teritoriji grada.
Projekat izgradnje postrojenja za prikupljanje i prečišćavanje otpadnih voda je veoma značajan za podizanje kvaliteta života i razvoj ekologije svih gradjana, a posebno za meštane sela koja će biti priključena na gradski kanalizacioni sistem. Nakon tretmana na postrojenju, prečišćena voda će se ispuštati u recipijent reku Zapadnu Moravu, a projektom je predviđeno da kvalitet pročišćenih otpadnih voda zadovoljava standarde koje zahteva Uredba o graničnim vrednostima emisije zagađujućih materija u vode i rokovima za njihovo dostizanje kao i Direktive evropskog saveta vezane za prečišćavanje otpadnih voda.
Vodovod Kruševac tako, poštujući zakonsku proceduru i najviše standarde, štiti životnu sredinu i brine o kvalitetu života i aktivno radi na širenju svesti o značaju životne sredine.
