Koliko god da sebe smatramo tolerantnim, i kao pojedinci i kao zajednica, činjenica je da razni stereotipi i predrasude o Romima i danas postoje, iako se ne mogu racionalno objasniti. Zapravo, često o Romima zaista i ne znamo dovoljno da bi stvorili realnu sliku, pa je zamenimo nekom uopštenom, sa uglavnom negativnim konotacijama. Prvi pomak na putu razbijanja predrasuda o Romima svakako je temeljno upoznavanje njihove prošlosti i sadašnjosti, kulture i svakodnevice, religije i običaja, ali pre svega problema sa kojima su svakodnevno suočeni.
Serijal realizujemo u okviru projekta na osnovu Konkursa za sufinasniranje proizvodnje medijskih sadržaja iz oblasti javnog informisanja u 2018. godini Ministarstva kulture i informisanja republike Srbije
- Ovaj tekst možcete pročitati i na romskom jeziku, na ovom LINKU.
I istraživanja su potvrdila da upravo neznanje umnogome uzrokuje iskrivljenu sliku, najčešće na osnovu nje i diskriminaciju, a kad je reč o grupi koja je najviše diskriminisana u Srbiji, polovini građana Romi prvi padaju na pamet. Po mišljenju anketiranih, u istraaživanju Stratedžik marketinga pre nekoliko godina, Romi bi, uz pripadnike seksualnih manjina i Albance, najmanje uspešno obavljali posao učitelja i šefa, ali bi zato odlično radili u gradskoj čistoći. Oni ne spadaju ni u najpoželjnije komšije, za roditelje nisu poželjni ni kao drugovi i drugarice njihove dece, ali ni kao kandidati za sklapanje braka sa nekim iz uže porodice.
Predrasude, jasno treba razbiti. Na drugoj strani, i same Rome treba ohrabriti da na razne načine utiču na to da se poboljša opšta slika o njima. Zato je neophodno i informisati romsku populaciju, uz stalnu svest da Romi sami ne mogu realizovati ideju o boljem, kvalitetnijem života, smanjenju siromaštva, a posebo sveobuhvatnom učešću dece u školsko-obrazovnom procesu.
Gde i kako žive u Kruševcu
Činjenica je da je romska nacionalna zajednica najsiromašnija i najneobrazovanija, kao i da najveća etnička distanca postoji upravo prema njoj. I u kruševačkom kraju su Romi najbrojnija nacionalna manjina, koja na teritoriji Grada broji 2461 žitelja (1,91 odsto od ukupnog broja stanovnika), mada mnoga istraživanja ukazuju na to da je broj pripadnika ove nacionalnosti znatno veći (prema procenama nevladinog sektora ima ih oko 3.000-3.500).
U kruševačkom kraju Romi žive uglavnom u nelegalizovanim i neurbanizovanim naseljima, i to u prvoj gradskoj zoni je naselje „Marko Orlović“, a drugo po veličini je prigradsko naselje Panjevac. Takođe, Romi žive i u seoskim sredinama kao što su Čitluk, Dedina, Naupare, Sezemče, Veliki Šiljegovac, Trebotin i Mudrakovac.
Gradsko naselje „Marko Orlović“ se nalazi u centralnom urbanom delu Kruševca i predstavlja najveće i najstarije ovdašnje romsko naselje. Postoji više od 300 godina i ima oko 2.000 stanovnika, odnosno oko 400 objekata u kojima žive romske porodice. U pitanju je lokacija sa velikom gustinom naseljenosti. Ima kanalizacionu i vodovodnu mrežu, pristup električnoj mreži, saobraćajnicama, javnim servisima i adekvatne uslove lokacije/terena, ali postoji problem prenaseljenosti, kao i loš kvalitet objekata i nesiguran status objekata na parceli. Shodno navedenim karakteristikama, naselje ima status podstandardnog naselja.
Na rubnom delu naselja, prema pijaci, postoji niz objekata od blata, tzv. „čakmara“, baraka i kontejnera, postavljenih za vreme naseljavanja izbeglih Roma posle 1991. godine i to nehigijenski deo naselja u kojem Romi žive ispod svakog minimuma uslovnog stanovanja. Do ovog dela postoji zemljani pristupni put. Prisutan je i manji broj lokalnih divljih deponija uz objekte.
Naselje „Panjevac“ je izgrađeno 1960. godine i nalazi se na periferiji grada i ima oko 200 žitelja. Naselje je spontano izgrađeno, infrastrukturno neopremljeno i nehigijensko. Do naselja postoji asfaltirana ulica, ali kroz samo naselje su koridori zemljanih puteva i staza ili uopšte ne postoje pristupne staze. Usled atmosferskih padavina dolazi do plavljenja delova naselja, pa je pristup u određenim periodima nemoguć. Polovina kuća je dobrog boniteta, građena od cigle i bloka, a polovina je od blata i pruća, takozvane „čakmare“.
Prikupljali pomoć za druge
Iako i sami dobrim delom žive od pomoći, meštani kruševačkog naselja Panjevac prikupljali su, posle velikog poplavnog talasa pre nekoliko godina, solidarnu pomoć i za ugrožene kupili higijenske pakete. Akciji se priključilo i Udruženje građana Romano alav.
Iako pripadaju najsiromašnijem sloju društva, meštani Panjevaca odlučili su da pomognu unesrećinima u poplavama.
– Sredstva smo obezbedili odvajajući od socijalne pomoći – rekao je predsednik romskog dela naselja Panjevac Nebojša Bećirović
– Udruženje građana Romano alav uvek je učestvovalo u humanitarnim akcijama za romsko i drugo stanovništvo, pa smo i ovog puta odlučili da uputimo novčanu pomoć onima kojima je sada to najpotrebnije – istakao je predsednik Udruženja Slobodan Mitrović.
Veći deo naselja Panjevac nema kanalizacionu i vodovodnu mrežu, ima pristup električnoj mreži, ali je loš kvalitet objekata i nesiguran status objekata na parceli. Naselje nema pristup saobraćajnicama, javnim servisima i adekvatne uslove lokacije/terena. Shodno navedenim karakteristikama, i ovo naselje ima status podstandardnog.
S obzirom da se radi o naselju izgrađenom spontano, ilegalno na infrastrukturno neopremljenoj lokaciji, higijenski uslovi su zabrinjavajući. Romski kolektivitet i dalje, sa 80 odsto funkcionalno nepismenih, jeste taoc neobrazovanosti i neinformisanosti i kao takav jeste nekonkurentan i teško se zapošljava, u lošem je i istovremeno vrlo komplikovanom socijalno-ekonomskom položaju, sa problemima zdravstvene zaštite i uslova stanovanja.
Ključni problemi
Zorana Pavlović, savetnica u Odeljenju za društvene delatnosti Gradske uprave Kruševac, zadužena za oblast socijalne zaštite i pitanja manjina, kaže da se Strategija za unapređivanje položaja Roma Grada Kruševca za period do 2020. godine bavi upravo pitanjima obrazovanja, zapošljavanja, uslova stanovanja i zdravstvenom zaštitom romske populacije, kao ključnim kada je problematika ove manjine u pitanju.
– Podaci na koje se poziva upozoravaju na njihovu veliku nezaposlenost, tako da su čak 63 odsto pripadnika romske populacije korisnici socijalne pomoći. Najčešće radno angažovanje Roma je u zoni sive ekonomije, što dodatno doprinosi visokom stepenu siromaštva i društvene isključenosti ove populacije. U većini slučajeva Romi obavljaju poslove za koje su ostali građani manje zainteresovani (održavanje gradske čistoće, higijene zgrada i pomoć u kućnim poslovima), a kada su radno angažovani od strane poslodavaca to su najčešće najmanje plaćeni poslovi.
Istraživanja pokazuju da siromaštvo, loši životni uslovi, društvena isključenost i smanjena dostupnost zdravstvene zaštite predstavljaju i osnovne uzroke povećane smrtnosti romske dece. Kada se ovi faktori udruže sa pothranjenošću, infektivnim oboljenjima, povredama, zlostavljanjem i zanemarivanjem dece, verovatnoća umiranja se povećava.
Siromaštvo u romskoj populaciji je oko šest puta rasprostranjenije i čak deset puta dublje nego u opštoj populaciji. Neuhranjenost dece iz romskih naselja je nekoliko puta veća u odnosu na republički prosek. Među najvećim preprekama za korišćenje zdravstvene zaštite navode se administrativne procedure, roditelji koji nisu informisani o pravima, ne prepoznaju ili zanemaruju zdravstvene probleme, ali i diskriminatorski stavovi pojedinaca.
– U oblasti stanovanja, ključni problem su veoma loši stambeni uslovi, a ključne odlike naselja (Marko Orlović i Panjevac) su neregulisan pravni status, neadekvatna infrastrukturna opremljenost, prenaseljenost, mali broj stambenih jedinica, siromašno okruženje i socijalna izolacija.
Krajnje je neopovoljna i obrazovna struktura, deca su neredovna u pohađanju nastave, mali broj njih nastavlja školovanje posle osnovnog, a gotovo dve trećine dece u tzv. specijalnim školama su upravo romske nacionalnosti.
Spisak problema (mada ovde nije konačan) svakako nije mali, tim pre je veći izazov za kompletnu zajednicu da se sa njima suoči, što je i prvi korak ka rešavanju.
Ime
Naziv za Rome (rom ili manuš = čovek) odomaćen na ovim prostorima je i Cigani, a poreklom je iz grčkog ‘Athinganos’, otuda ulazi u evropske jezike u raznim varijantama. Nemci su iskovali ime Zigeuner (izg. Cigajner); mađarski: Cigány; Litvanski: Cigonas; italijanski Zingaro; arbanaški: Cingi. Poreklo ciganskog imena tražilo se i kod indijskog plemena Čangar, gdje bi možda mogla biti i njihova prapostojbina.
Postoji još nekoliko naziva za ovaj narod, a razlog je taj što se mislilo da su Cigani poreklom iz Egipta, otuda španski naziv Gitanos i engleski Gypsies, i u Crnoj Gori i Dalmaciji razvio se naziv Jeđupi ili Jeđupci, pa naziv Đupci u Makedoniji. Kod Turaka Osmanlija i Arapa, isto prema Egiptu, nastao je naziv Fir’aun kawmy (‘faraonov narod’), on se u Mađarskoj pretvorio u ‘pharao nepe’, a preko Turaka je u Bosnu ušao kao Firauni, otuda i hipokoristik firko. Francuzi su nadalje za njih napravili i naziv Bohémiens (od Bohemija, Češka).
