Kobor amen te smatrinamo tolerantne,sago pojedincija thaj zajednica,činjenica jli kaj o stereotipija thaj o predrasude tharo Roma i avdive postoinen,a našti racionalno te objasninenpe.Amen,tharo Roma nađanamo but te bi keramo i realno slika,pa onda la menjanamo sa nesavi opušteno,sa uglavnom negativno konotacija.Ko drom te phagenpe o predrasude tharo Roma jlo te majšukar pinđarelpe adava sar pre živije o Roma thaj avdive, i kultura,religija thaj o običaija thaj o problemija sa save o Roma suočinenpe.
O serijali realizuvinamo ano okviri o projekti po osnovu Konkursa za sufinansiranje i proizvodnja o medijske sadržaija andaro oblast tharo javno informisanje ano 2018. breš tharo Minisatrstvo kulture tharo informisanje Republike Srbije
O istraživanjija potvrdije kaj adava kaj na đanelpe uzrokuvinel i loše slika,a ko osnovu late i diskriminacija,a kad jlo o alav thari grupa savi jli majbut diskriminišimi ani Srbija, za o ekvaš građanija o Roma prvo perelenge ki godi.Sar mislinen o anketirime ano istraživanje tharo Stratedžik marketing pre nekobor breš,o Roma bi,uz o pripadnikoja tharo seksualne manjine thaj o Albancija,harička radije o buća sago učiteljija thaj šefoja,ali bi adaleske laće radinena ani čaršijakeri čistoća.On na pripreren ano majlaće komšije,za o roditeljija nane laće ni sago amala thaj amalinja za lengere čave,ali ni sago kandidatija te sklopinen o brako sa nesave andaro lengere porodice.
O predrasude,jasno treba te phagenpe.Ki aver rig,i e Romen treba te ohrabninen te ko razne načinija utičinen ki adava te avel majšukar slika thari lende.Adaleske treba te informišinelpe i romani populacija,uz i stalno svest kaj o Roma našti korkore te realizuvinen i ideja tharo majlaćo,kvalitetno životi,te avel majcikno siromašto,a posebno ko čave te aven ano školsko-obrazovno proces.
Kaj i sar živinen o Roma ani Kruševca
Činjenica jli kaj i romani nacionalno zajednica jli but siromašno thaj neobrazovano,thaj kaj i majbari etničko distanca upravo postoinel prema i late. I ano kruševačko krajo o Roma jli majbari nacionalno manjina,savi ki teritorija thari čaršija broinel 2461 manuša (1,91 odsto tharo ukupno brojo o stanovnikoja),a o istraživanjija ukažinen ki adava khaj o pripadnikoja thari akaja nacionalnost jli but majbari(prema o procene tharo nevladino sektori oko 3.000-3.500).
Ako kruševačko krajo o Roma živinen ano nelegalizovane thaj neurbanizovane naselja,i adava ani prvo čaršijakeri zona jlo o naselje Marko Orlović,a dujto ki veličina jlo o naselje Panjevac.Isto o Roma živinen i ano gava sago soj jlo o Čitluko,Dedina,Naupare,Sezemče,Bari Šiljegovca,Trebotin thaj Mudrakovca.
O naselje Marko Orlović jlo ano centralno urbano deo thari Kruševca I predstavinel majbaro thaj majpurano romano naselje.Postoinel majbut tharo 300 breš I sile oko 2.000 stanovnikoja,odnosno oko 400 khera ano save živinen o romane porodice.Ano pitanje jli I lokacija sa bari gustina naseljenosti.Isila kanalizaciono thaj vodovodno mreža,drom,javne servisija thaj adekvatne uslovija lokacije,ali postoinel o problem prenaseljenosti,thaj kaj nane šukar o kvaliteti tharo objektija thaj o nesigurno status o objektija ki parcela.Sa akala navedime karaksteristike o naselje sila status tharo podstandarno naselje.
Ko krajo tharo o naselje,prema I pijaca,postoinen o objektija tari čik save akarenpe čakmare,barake thaj kontejnerija,postavime za o vati kad sine o izbegle Roma posle o 1991. breš I adava jlo nehigijensko deo tharo naselje ano savo živinen o Roma majtele tharo svako minimum o uslovno bešipe.Đi akava deo postoinel puvjano drom.Prisutno jlo I majcikno brojo tharo lokalne divlje deponije pašo o objektija.
O naselje Panjevac kerdo jlo 1960. breš I nalazinelpe ki periferija thari čaršija I sila oko 200 stanovnikoja.O naselje jlo kerdo spontano,infrastrukturno jlo neopremimo thaj negigijensko.Đo naselje postoinel o asfaltirano drom,ali kroz o samo naselje jle o koridorija tharo puvjane droma thaj o staze.Kad perel I bari bršind avel dji adava te poplavinel o naselje,pa o pristup ano određene periodija jlo nemoguće.Ekvaš kera jlo sa šukar bonitet,kerde jle tharo cigle thaj blokoja,a ehvaš jle o čakmare.
Pomognije averenge
Pomognije averenge ako i on sa o baro delo živinen thari i pomoć,o meštanija tharo kruševačko naselje Panjevac kedije, kad sina o baro poplavno talasi pre nekobor breš, i solidarno pomoć thaj za o ugrožime kinđe o higijenske paketija.Ani akcija priključijape i o Udruženje građana Romano Alav.
O meštanija thari Panjevca iako priperen ano najsiromašnijo slojo tharo društvo odlučije te pomogninen za o manuša kas pogodije o poplave.
O sredstvija obezbedijamo thari adava kaj primijamo i socijalno pomoć-sar vakerđa o predsedniko tharo romano naselje Panjevac o Nebojša Bećirović.
O Udruženje gradjana Romano Alav uvek učestvuvija ano humanitarne akcije za o romano thaj aver stanovništvo,pa i akava puti odlučijamo te bičavamo o pare okolenge kaske treba –sar istaknija o predsedniko Uduženja o Slobodan Mitrović.
Majbaro deo thari Panjevca sila kanalizaciono thaj vodovodno mreža,sila pristup za I električno mreža,a nane šukar o kvaliteti tharo objektija thaj nesigurno status o objektija ki parcela.O naselje nanele pristup za o sabraćajnice,javne servisija thaj adekvatne uslovija I lokacija/tereni.Sa akala navedime karakteristike I akava naselje sile status podstandardno.
Adaleske kaj radinelpe tharo naselje savo jlo kerdo spontano,ilegalno thaj ki insfrastrukturno neopremimi lokacija,o higijenske uslovija nane laće.O Romano kolektiviteti jlo sa 80 odsto funkcionalno nepismene,jeste taocija neobrazovanosti thaj neinformisanosti I sago adava nane konkurentno I majpare zaposlinenpe,ano loše jlo thaj but komplikovano socijalno-ekonomsko položaj,sa o problemija za I zaštita o sastipe thaj o uslovija stanovanja.
O ključne problemija
I Zorana Pavlović,savetnica ano Odeljenje za društvene delatnosti thari čaršijakeri uprava kruševac,zadužimi za oblast socijalne zaštite taj pitanja manjina,vakerel kaj I Strategija te unapredinelpe o položaj tharo Roma thari čaršija Kruševac za o period djo 2020.breš bavinelpe sa o pitanja obrazovanja,zapošljavanja,uslovija stanovanja thaj o sastipe thari romani populacija,sago ključno kad jli I problematika thari akaja manjina ano pitanje.
O podatkoja ki save akarelpe upozorinen ki bari nezaposlenost,I sa adava 63 odsto I romani populacija jli korisniko thari socijalno pomoć.Najviše o Roma save šaj te radinen jle angažuvime ani zona sive ekonomije,I adava dodatno doprinesinel za o baro stepeni siromaštva thaj društvene isključenosti thari akaja populacija.Ano baro slučaja o Roma radinen o posloja za save aver građanija nane zainteresovane(ano komunalno,higijena o zgrade thaj radinen tharo kera khaj čistinen),a kad jle radno angažuvime thari rig o poslodavco adava jle o posloja save počinenpe harička.
O istraživanja pokažinen kaj o siromaštvo,kaj nane šukar životne uslovija,I društveno isključenost thaj kaj jli smanjimi I zdravstveno zaštita predstavinel I o osnovne uzrokoja kaj jlo majbaro o meripe tharo romane čave.
O siromaštvo ani romani populacija jlo nekobor puti majbaro nego ki opšto populacija.O romane čave kaj nanelen dovoljno te han jlo isto nekobor puti majbaro u odnos ko republičko prosek.Među o majbare prepreke te koristinelpe i zaštita za o sastipe navedinelpe i administrativno procedura,a o roditeljija save nane informišime tharo pravija,,na pinđaren ili zanemarinen o problemi tharo sastipe,ali i o diskriminatorske stavoja tharo pojedincija.
Ano oblast stanovanja,o ključne problemija jle adava kaj nane šukar o stambene uslovija,a o ključne odlike tharo naselja (Marko Orlović thaj o Panjevac) jle kaj nane regulišimo o pravno status,kaj nane infrastukturno opremime,kaj jlo but naselimo,cikno o brojo tharo o khera,o siromašno okruženje thaj i socijalno izolacija.
Nane šukar ni i sikavni struktura,o čave na đan ani škola svako dive,cikno brojo thari lende nastavinel te školuvinelpe posle i završimi osnovno,a duj trećine tharo čave djan ano specijalne škole.
O spisko tharo problemija(mada akate nane konačno)nane cikno,a sa adava jlo i majbaro izazov za i kompletno zajednica te sa lenca suočinenpe,soj jlo i o prvo korako te rešinelpe.
Alav
O alav za o Roma (rom ili manuš=čovek) odomaćimo jlo ki akala prostorija i sago Cigani,a poreklo sile andaro grčko Athinganos,i sa adava uđinel ano evropske čivlja ano but varijante.Ko nemcija jlo Zigeuner,ko mađarija Cigany,ko litvancija Cigonas,italijansko Zingaro,arbanaško Cingi.Adava khotar avel o romano alav rodijape i ko indijsko pleme Čangar,kaj bi šaja te avel i adava khotar aven o Roma.
Postoinen još nekobor alava za o Roma,a razlogo za adava jlo kaj mislijape kaj aven andaro Egipat,i adaleske i o špansko alav Gitanos thaj o englesko Gypsies,a ani Crno Gora taj i Dalmacija akarenpe Jeđupija ili Jeđupcija,a ani Makedonija Đupci.Ani Tursko thaj ko Arapija akarenpe Fir’aun kawmy(faraon narod),a ani Mađarsko pretvorijape ano ‘pharao nepe’,a preko o Turkoja ani Bosna uđija sago Firauni.O Francuzija kerđe i o alav Bohemiens (thari Bohemija, Češko).
