Najznačajniji beogradski vajar Đorđe Jovanović, profesor Umetničke škole u Beogradu do Prvog svetskog rata (1905—1914), predstavnik je realizma u srpskoj skulpturi. Njegova dela, portreti i javni spomenici, korektno su i vešto vajani. Jedno od njegovih najpoznatijih dela je Spomenik kosovskim junacima, koji predstavlja simbol Kruševca i najmonumentalnije delo nacionalne skulpture s početka prošlog veka.
Projekat pomaže Grad Kruševac, po Konkursu za sufinansiranje projekata radi ostvarivanja interesa u oblasti javnog interesa za 2018. godinu
Spomenik kosovskim junacima krasi najstroži centar Kruševca i jedan je od njegovih prepoznatljivih simbola.
– Bio je to javni spomenik sa istorijskom temom, u romantičnom duhu, sa više figura i reljefa, koji personifikuju Srbiju, njenu viševekovnu duhovnu kulturu i borbu za oslobođenje – podseća Vera Jovanović iz Udruženja ćirilica.
Otkriven je na Vidovdan 1904. godine, u okviru proslave stogodišnjice Prvog srpskog ustanka, u prisustvu kralja Petra I Karađorđevića.
Ondašnja štampa je zabeležila:
„Po svršenom govoru nastupi tajac. Kralju podneše električno dugme, on ga pritisnu i platno koje pokrivaše spomenik pade. Iz hiljadu grla čuše se uzvici divljenja. Kralj izgovori ove reči: U ime naroda srpskog predajem vam, dragi moji Kruševljani, na čuvanje ovaj spomenik i ideju koju on predstavlja. Zatim je Kralj obišao spomenik sa g. Đokom Jovanovićem, koji mu je objašnjavao pojedine momente na spomeniku. Pred spomenikom odlikovao je Kralj g. Jovanovića ordenom Belog orla 5. stepena a arhitektu i predsednika opštine ordenom Svetog Save. Od spomenika Kralj je otišao peške u svoj stan, gde se malo odmorio, pa zatim se odvezao u kasarnu na slavu 12. puka. U kasarni je prvo bila kratka služba i sečenje kolača, a zatim je komandant puka g. Terzić držao govor o značaju slave uopšte, a poglavito slave Vidovdana. Pozvao je vojnike da se na Vidovdan zakunu da će vođeni vrhovnim zapovednikom osvetiti Kosovo. Posle govora g. Terzića pročitao je divizijar g. Stepanović naredbu Kraljevu koja glasi: Hoteći i na ovaj svečani dan, kada se na tako dostojanstven način uzdiže slava oružja srpskog, dati vidljiva dokaza koliko cenim vojsku, u kojoj i ja i narod gledamo nadu svoju, a koja je pozvata da prihvati zavetnu misao kosovsku, ja odlikujem divizijara pukovnika Stepana Stepanovića ordenom Belog orla 4. stepenom i komandanta puka majora Terzića ordenom Belog orla 5. stepena“.
Na Svetskoj izložbi u Parizu, gde su skulpturalni elementi spomenika nastali, i izlagani, autor Đorđe Jovanović je, 1900. godine, nagrađen Zlatnom medaljom I reda.
Izvedena u duhu francuskog akademizma, piramidalno rešena kompozicija sa dominantnom kompozicijom Boška Jugovića i vile na vrhu i figurama narodnog pesnika — guslara i devojke — personifikacije Srbije, u podnožju sa severne, odnosno, južne strane spomenika, inspirisana kosovskim epom, iskazuje osnovnu zamisao autora Jovanovića o vekovnoj borbi srpskog naroda za nacionalnu slobodu.
Na istočnoj i zapadnoj strani, u dva reljefa prikazani su epsko pričešće srpske vojske pred Kosovsku bitku i pogibija sultana Murata.
Na severnoj strani spomenika je grb države Nemanjića i 1389 — godina odigravanja bitke na Kosovu; na zapadnoj — grb cara Dušana i godina otkrivanja spomenika — 1904; na istočnoj — grb kneza Lazara i posveta „Srpstvo kosovskim junacima“, sa lovorovim vencem i palmovom grančicom u podnožju, dok je, na južnoj strani, grb Kraljevine Srbije iz 1888. i godina proglašenja Srbije kraljevinom — 1882. Motivi na ogradi od livenog gvožđa oko spomenika predstavljaju stilizovane kosovske božure.
Trg kosovskih junaka, kojim dominira delo Đorđa Jovanovića, dobio je današnji izgled povodom proslave Šest vekova Kruševca, 1971. godine. U čast proslave 600 godina od Kosovske bitke, 1989 godine, na spomeniku je pozlaćen venac koji vila spušta na glavu Bošku Jugoviću.
Spomenik je oštećen 2000. godine za vreme protesta protiv izborne krađe koji su bili svakodnevni do 5. oktobra. Demonstranti su odvalili gudalo iz ruku Filipa Višnjića. Novo gudalo je izliveno i vraćeno u ruke pesnika nakon nekoliko godina.
Autor monumentalnog spomeničkog rešenja, Đorđe Jovanović (Novi Sad 21. januar 1861 — Beograd 23. mart 1953), je srpski vajar i akademik.
Po završenoj Realci upisao je Veliku školu u Beogradu, gde na Tehničkoj školi, na odseku za arhitekturu, studira godinu dana. Studije prekida zbog odlaska u Beč gde je 1884. upisao Akademiju likovnih umetnosti. Već naredne godine prelazi u Minhen i nastavlja studije na Akademiji, u klasi prof. M. Vidmana (M. Widnmann). Iz Minhena je 1887. prešao u Pariz i tamo je na (Ecole des Beaux Arts), u klasi profesora Šapija i Enžablera dilomirao vajarstvo 1890.
Vraća se u Srbiju i tokom 1891. radi kao nastavnik crtanja u Prvoj beogradskoj gimnaziji. Već 1892. ponovo odlazi u Pariz, gde ostaje do 1903. Ponovo se vraća u Beograd gde postaje profesor, a potom i direktor Umetničko-zanatske škole, od 1905. do 1919, s tim što je ratne godine proveo u Francuskoj. Posle rata, do penzionisanja 1926, radio je kao profesor u Četvrtoj beogradskoj gimnaziji i kao inspektor Ministarstva građevina.
On je jedan od osnivača slikarskog društva Lada i njen član do 1910. Bio je u član i umetničkog društva Medulić. Posle rata ponovo je bio član Lade, sve do 1932. Jedan je od osnivača Udruženja likovnih umetnika Beograda.
Prvi put je izlagao na Pariskom salonu i Svetskoj izložbi u Parizu 1889, tada je dobio bronzanu medalju. Dobio je zlatnu medalju na Svetskoj izložbi 1900. godine u Parizu—. Samostalno je izlagao prvi put u Novom Sadu 1905, a potom često u Beogradu.
Pripada prvoj generaciji srpskih vajara čije delovanje ima pionirski karakter. Uradio je veliki broj bista i skulptura, ali i medalja, plaketa. Od njegovih radova najpoznatiji su: spomenik Josifu Pančiću (1891) (u Univerzitetskom parku u Beogradu); spomenik knezu Milošu (1898) u Požarevcu; spomenik Kosovskim junacima (1910) u Kruševcu; Crnogorac na straži (1903) u pariskoj opštini; spomenik Branku Radičeviću (1899) u Sremskim Karlovcima; spomenik vojvodi Mišiću (1921); spomenik Vuku Karadžiću (1929) u Beogradu; spomenik vojvodi Stepi Stepanoviću (1930) itd.
Vrativši se u razorenu zemlju, već 1920. izabran je za člana Srpske kraljevske akademije, koja mu je 1933. godine izdala prvu monografsku studiju. U njenom uvodu, slikar Uroš Predić konstatujke kako je Đoka Jovanović „sledbenik klasičnog vajarstva prilagođenog oblicima modernog života“, od koga su nam „ostali principi mere, jasnoće i skladnosti … zahtevi lepote u evropskom smislu, od kojih on nikada nije odustao“.
Predić dalje kaše kako vajar „nije pošao tragom modernih lutanja u traženju nečeg novog, nekih ‘novih mogućnosti’ sve do — nemogućnosti i do apsurda“, uveren da on „čvrsto stoji … na svom vidnom mestu … bez modernih načina propagande i reklame, radeći u obimu svoga dara, živom maštom i solidnom tehnikom, uvek obuzdan nepromenljivim pravilima mere, jasnoće i sklada“. Nasuprot njemu, Predić konstatuje da „neki moderni umetnici … mogu dati velika dela, pred kojima svet zapanjen stoji“, ali se ujedno pita „da li su ta dela i lepa?“. Međutim, zahvaljujući njima, slikar zaključuje „da je ‘akademska’ umetnost postala prezrena“. No, on im, ipak, ne proriče svetlu budućnost. Naprotiv, smatra da će se njihova umetnost „teško održati u budućnosti“, a da je Jovanovićevo delo od te opasnosti „po svojoj imanentnoj vrednosti zaštićeno“.
